Άρθρο της Αποτολίας Πάνου
Με την αξιόλογη πνευματική κίνηση στη Θεσσαλία τον 19ο αιώνα συνεχίζεται η παλιά προοδευτική παράδοση των μεγάλων διαφωτιστών της. Ένας από αυτούς ήτανε ο Αχιλλέας Τζάρτζανος.
Θεσσαλοί λόγιοι της Αλεξάνδρειας και της Αθήνας συμβάλλουν στο κίνημα του Δημοτικισμού που πιστεύει στο ρόλο της δημοτικής γλώσσας για την αναγέννηση του ελληνικού έθνους.
Ο θεσσαλικός τύπος διακρίνεται για τις προοδευτικές ιδέες και θέσεις του, ιδρύεται το Παρθεναγωγείο του Βόλου, πληθαίνουν τα ελληνικά σχολεία και οι πόλεις έχουν τη δυνατότητα και τη βούληση να παρέχουν μόρφωση ικανοποιητική.
Οι περισσότεροι δάσκαλοι είναι Ηπειρώτες, Μακεδόνες αλλά και Λαρισαίοι, Τρικαλινοί, Αγιώτες και Τυρναβίτες. Στον Τύρναβο, πόλη μέ ἔντονο τό θρησκευτικό συναίσθημα των ορθόδοξων κατοίκων της και με παράδοση στον πολιτισμό και την εκπαίδευση, διδάσκει ο Τυρναβίτης Αντώνιος Σακελλάριος ‘’λίαν ευμέθοδος και φιλόπονος’’ που μας έδωσε έναν μαθητή άξιο των Θεσσαλών λογίων, τον παιδαγωγό, φιλόλογο και γλωσσολόγο Αχιλλέα Τζάρτζανο (1873-1946).
Ο Αχιλλέας Τζάρτζανος προερχόταν από φτωχή οκταμελή οικογένεια (μοναχογιός με πέντε αδελφές) με πατέρα υφαντή και μητέρα παπλωματού, όπως γράφει ο καθηγητής Χρήστος Τσολάκης.
Τελείωσε το Δημοτικό και το Σχολαρχείο στον Τύρναβο και το Γυμνάσιο στη Λάρισα με άριστα. Μετά τις πανεπιστημιακές σπουδές του στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (είχε καθηγητή τον Γ. Ν. Χατζιδάκι), όπου αναγορεύθηκε (1900) αριστούχος διδάκτωρ της φιλολογίας, υπηρέτησε στην εκπαίδευση.
Ενώ ήταν φοιτητής της Φιλοσοφικής, το διάστημα 1890-1892, εργάστηκε ως βοηθός δάσκαλος σχολαρχείου στον Τύρναβο και στη Λάρισα. Υπηρέτησε ως ελληνοδιδάσκαλος στη Λάρισα και στην Αττική την περίοδο 1892-1900.
Ως Σχολάρχης και καθηγητής Γυμνασίου και Διδασκαλείου στη Λάρισα (1901-1910). Το 1910 διορίστηκε καθηγητής στην Αθήνα (Βαρβάκειο και Μαράσλειο). Το 1911 νυμφεύτηκε την αδελφή του Παναγή Λορεντζάτου, Αντωνία. Το 1914 έγινε Γενικός Επιθεωρητής της 1ης Εκπαιδευτικής Περιφέρειας. Την περίοδο 1917-1926 τοποθετήθηκε ως Εκπαιδευτικός Σύμβουλος.
Το συγγραφικό έργο του Τζάρτζανου περιλαμβάνει εργασίες φιλολογικές, γλωσσικές, λαογραφικές, ιστορικές.
Ανάμεσα στα έργα του συγκαταλέγονται οι μεταφράσεις αρχαιοελληνικών κειμένων. Μετέφρασε με εισαγωγικά κείμενα και σχόλια, κείμενα των Δημοσθένη (Ολυνθιακοί), Λουκιανού (Νεκρικοί διάλογοι) και Πλάτωνα (Κρίτων και Απολογία Σωκράτους).
Ιδιαίτερα σμαντική η μελέτη για τη θεσσαλική διάλεκτο και φυσικά τα διδακτικά εγχειρίδια γραμματικής και συντακτικού της αρχαίας και νέας ελληνικής γλώσσας, τα οποία διδάσκονταν γενιές και γενιές Ελλήνων μέχρι τη δεκαετία του 1980. Γι’ αυτό και θεωρούνταν πατέρας της ελληνικής γλώσσας, ή αλλιώς ο άνθρωπος ‘’που μας έμαθε γράμματα’’.
Αναφέρουμε το Συντακτικόν της νέας ελληνικής γλώσσης (1928), τη Γραμματική της νέας ελληνικής γλώσσης (της απλής καθαρευούσης) (1930), τη Γραμματική της αρχαίας ελληνικής γλώσσης (1931), το Συντακτικόν της αρχαίας ελληνικής γλώσσης (1931) και τη Γραμματική της Λατινικής Γλώσσης (1948 -κυκλοφόρησε μετά το θάνατό του).
Άλλα έργα του τα Λαογραφικά θεσσαλικά του Τυρνάβου (1931), το γλωσσικό μας πρόβλημα (1934), Δημοτική και νεοδημοτική (1935). Νεοελληνική σύνταξις (της κοινής δημοτικής,1946).
Τα προαναφερθέντα έργα από τη δεκαετία του ’30 έως και πολύ πρόσφατα διδάσκονταν στη Μέση Εκπαίδευση. Σήμερα ακόμη εξακολουθούν να αποτελούν έργα αναφοράς.
Παραθέτουμε επίσης τις εξής μελέτες: Περί της συγχρόνου θεσσαλικής διαλέκτου (1909), Συμβολή εις την κλίσιν του ονόματος εν τη νέα ελληνική (1912), Λεξιλογικά υπομνήματα εις τα νέα ελληνικά αναγνώσματα (1915),
Ο εξ αναλογικής επιδράσεως μετασχηματισμός των ενεστωτικών θεμάτων (1921), Οδηγίαι προς μεθοδικήν διδασκαλίαν των εν τοις σχολίοις της μέσης παιδείας διδασκομένων μαθημάτων (1928). Συνεργάστηκε επίσης με τους Μ. Τριανταφυλλίδη, Κ. Καρθαίο, Ν. Ανδριώτη και Θρ. Σταύρου στην έκδοση της Νεοελληνικής Γραμματικής (1941).
Ο ίδιος γράφει στο Γλωσσικό μας πρόβλημα ‘’Η γραμματική δεν έχει, όπως πολλοί νομίζουν, προορισμό να θέτη νόμους για τη γλώσσα, να νομοθετή με τους κανόνες της και με τα παραδείγματά της, πως πρέπει να μιλούμε και πως πρέπει να γράψωμε.
Η γραμματική είν’ ένα βιβλίο, όπου καταγράφονται με ένα κάποιο πρακτικό σύστημα τα φαινόμενα της γλώσσας ενός λαού, ενός έθνους…’’
Εξάλλου, ‘’Νομοθέτης στη γλώσσα δεν είναι ο οποιοσδήποτε σοφός και άσοφος γραμματικογράφος, νομοθέτης στη γλώσσα είναι ο λαός, ο λαός των μεγάλων πολιτικών και πνευματικών κέντρων, ο λαός ο οπωσδήποτε μορφωμένος και οι λογοτέχνες του λαού αυτού κι ετούτοι για οδηγό τους στη γλώσσα που γράφουν, έχουν το κοινό γλωσσικό αίσθημα’’ και ‘’
…η γραμματική μας θα προχωρήσει, χωρίς να δίνει καμιά προσοχή και χωρίς να ενδιαφέρεται διόλου, αν ετούτο ή εκείνο προέρχεται απ’ την προφορική, τη λαϊκή, τη σχολική, τη λόγια παράδοση. Θα εξετάζη μόνο τι είναι σε χρήσι στην κοινή ομιλούμενη γλώσσα, στη γλώσσα την όντως εθνική…’’
Η πόλη του Τυρνάβου, για να τον τιμήσει για την πολύτιμη προσφορά του στο χώρο της φιλολογίας, καθιέρωσε τα «Τζαρτζάνεια», μια συνάντηση γλωσσολογικού προσανατολισμού, που διοργανώθηκε για πρώτη φορά το 2006, με πρωτοβουλία φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης της Θεσσαλίας (Νομαρχία Λάρισας, Δήμος Τυρνάβου), του Συνδέσμου Φιλολόγων Νομού Λάρισας και με συνδιοργανωτή το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, προς τιμήν του Αχιλλέα Τζάρτζανου. Επίσης, το 1ο Γυμνάσιο Τυρνάβου μετονομάστηκε σε 1ο Γυμνάσιο Τυρνάβου Αχιλλέας Τζάρτζανος.
Όπως τονίζει η εγγονή του, Τόνια Τζάρτζανου ‘’Η κληρονομιά του έργου του Τζάρτζανου βαραίνει όλους μας και για αυτό τον λόγο πρέπει να φροντίζουμε να διατηρούμε τη μνήμη του και να κάνουμε αναφορά στο έργο του, διότι αυτό θα μας βοηθήσει να συντηρήσουμε τη γλωσσολογική μας ταυτότητα, θέμα επίκαιρο όσο ποτέ άλλοτε’’ .
Αξιοποιήθηκαν πηγές από το διαδίκτυο και από το βιβλίο μου Η Ροδιά στην ιστορική διαδρομή της Θεσσαλίας.
[quads id=5]
