Άρθρο της Αποστολίας Πάνου
«Είμαι συνηθισμένη στο κρύο κλίμα και την ησυχία του βουνού το καλοκαίρι. Δεν διάλεξα αυτήν τη ζωή, αλλά και αν μπορούσα να διαλέξω, και πάλι αυτή θα διάλεγα» λέει η κ. Ελένη που τα τελευταία 53 χρόνια και ο σύζυγός της Νάσος εκτρέφουν τα ζώα τους σε μία περιοχή ανάμεσα στα «καλοκαιρινά» βοσκοτόπια και τις απομονωμένες ορεινές περιοχές της βορειοδυτικής Ελλάδας και το σπίτι που περνούν τον χειμώνα, στoν κάμπο.
Ανήκουν στους παλαιότερους κτηνοτρόφους που συμμετέχουν στο ετήσιο ταξίδι, το «διάβα», στο ορεινό Εθνικό Πάρκο της Πίνδου κοντά στα σύνορα με την Αλβανία. (Από το αφιέρωμα της Deutsche Welle στους τελευταίους νομάδες κτηνοτρόφους της Ελλάδας 2021).
Χωρίς αμφιβολία, οι μετακινούμενοι κτηνοτρόφοι είναι φορείς γνώσεων και πρακτικών που σχετίζονται με τη βέλτιστη αξιοποίηση των διαθέσιμων φυσικών πόρων (λιβάδια, υδάτινες πηγές κ.ά.) και των κλιματικών δεδομένων και από την άλλη με την παραγωγή ποιοτικών αγροδιατροφικών προϊόντων.
Η «μετακινούμενη κτηνοτροφία» αποτελεί μια άυλη πολιτιστική κληρονομιά των προγόνων μας προς την ανθρωπότητα (περιλαμβάνεται πλέον στον αντίστοιχο κατάλογο της UNESKO) με συμβολή στον πολιτισμό, την οικονομία, το περιβάλλον και την παράδοση. Στην εποχή μας περιβαλλοντικοί φορείς δραστηριοποιούνται και επιδιώκονται συνεργασίες διεθνείς για την ανάδειξη της δυναμικής της μετακινούμενης κτηνοτροφίας.
Εξάλλου, το ερευνητικό ενδιαφέρον από ειδικούς επιστήμονες για τους νομάδες και τις μετακινήσεις τους – τις διαδρομές που ακολουθούσαν από τα χειμαδιά στα βουνά και γενικά για τον ποιμενικό βίο, δεν έχει σταματήσει.
Για τη συλλογή στοιχείων στο πλαίσιο προγράμματος σχετικού με την ευρωπαϊκή κληρονομιά της αιγοπροβατοτροφίας και του ποιμενικού βίου, ερευνητές παραβρέθηκαν το 2011 στο αντάμωμα της Αδελφότητας Σαρακατσαναίων Ηπείρου, στο Γυφτόκαμπο Ζαγορίου.
Οι Σαρακατσαναίοι προτάθηκαν από τον Γάλλο ερευνητή Eduard de Labrie ως εκφραστές της νομαδικής κτηνοτροφίας στην Ευρώπη.
Ο Γάλλος ερευνητής είχε αναλάβει την οργάνωση των θεμάτων σχετικών με τη γεωργία και την κτηνοτροφία στο κατασκευαζόμενο Μουσείο Ευρωπαϊκού και Μεσογειακού Πολιτισμού στη Μασσαλία της Γαλλίας. Στο Μουσείο αυτό από τις 7 Ιουνίου 2013 και για τρία χρόνια υπήρχε η δυνατότητα να αναδειχθεί η πολιτισμική ταυτότητα των Σαρακατσάνων, με όχημα ένα «κονάκι», μια παραδοσιακή καλύβα των νομάδων κτηνοτρόφων.
’’Ο πολιτισμός των Σαρακατσάνων ανήκει αναμφισβήτητα στον πολιτιστικό χώρο της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου και ακόμη πιο συγκεκριμένα της νοτιοανατολικής Ευρώπης.”
Τεχνικές και τεχνολογία, ιδέες που διέπουν την οικογενειακή ζωή, σύστημα κοινωνικοοικονομικής οργάνωσης, μαγεία, κοσμολογία, ανθρωπολογία και τέλος θρησκεία είναι βαθιά ποτισμένα από τον ιδεολογικό κόσμο που γεννήθηκε σ’ αυτή την περιοχή πριν από πολλούς αιώνες.
‘’Ο χαρακτηρισμός του σαρακατσάνικου πολιτισμού ως νοτιοευρωπαϊκού δεν διαψεύδεται από κανένα από τα στοιχεία του’’ γράφει ο κοινωνιολόγος Γ.Β. Καββαδίας στο έργο του ‘’Σαρακατσάνοι’’.
‘’Στράτα, βουνά, χειμαδιά’’. Βασικά γνωρίσματα της διαβίωσής τους είναι η κτηνοτροφία μικρών ζώων, προβάτων, γιδιών. Επειδή τα ζώα αυτά δεν αντέχουν ούτε τις υψηλές θερμοκρασίες ούτε την υγρασία και το χιόνι, είναι υποχρεωμένοι σε εποχιακές μετακινήσεις. «Τσελιγκάδες, τσοπάνοι, προβαταραίοι, χωρίς δική τους γη και μόνιμη κατοικία, περπατάρηδες και κόσμος από λόγγα, αυτοί είναι οι Σαρακατσάνοι.
Οι μετακινήσεις τους διαρκούσαν 8-10 ημέρες και γίνονταν μέσα από τις “βλαχόστρατες”. Όσον αφορά τις πρώτες ύλες που χρησιμοποιούσαν για τις κτηνοτροφικές εργασίες και την οικοσκευή τους, αυτές ήταν το ξύλο, το μαλλί και τα δέρματα, υλικά απλά και ανθεκτικά για τις μετακινήσεις τους.
Απαραίτητες εγκαταστάσεις ήταν για το χειμώνα οι καλύβες και τα μαντριά, τα οποία αντικαθιστούνταν το καλοκαίρι από πρόχειρα φτιαγμένους φράχτες με στιβαγμένα αγκαθωτά κλαριά, αρκετά για να μη σκορπίζονται τη νύχτα τα ζώα.
Και, φυσικά, τα κονάκια (konak, τούρκικη λέξη), το κατοικιό… ‘’Οι Σαρακατσαναίοι ήταν περήφανοι για τα κονάκια τους. Ήθελαν να είναι όμορφα, να έχουν ωραίο σχήμα, ώστε να τα θαυμάζουν όλοι.’’
Σαρακατσάνες φτιάχνουν καλύβα, Ζαγοροχώρια, Ήπειρος 1930. National Geographic
Ο Αλέξανδρος Παρλάντζας με τον όμορφο ποιητικό του λόγο ζωντανεύει το στήσιμο και την ‘’ψυχή’’ του κονακιού…
Κονάκια όταν έστηναν οι Σαρακατσαναίοι
οι γέροντες ορμήνευαν και δούλευαν οι νέοι.
Τσέλιγκας αποφάσιζε κονάκια που θα στήσει
διάλεγε καλυβότοπο νάναι κοντά σε βρύση.
Για το χειμώνα φτιάνανε κονάκια σε προσήλιο
για να χουνε απόγονο και ζεστασιά τον ήλιο.
Και όταν βγαίναν στα βουνά να ξεκαλοκαιριάσουν
τήραγαν τα κονάκια τους σε ράχη να τα φκιάσουν.
Να είναι ράχη αγναντερή να βλέπουν τα κοπάδια
και στην δροσιά να κάθονται τη μέρα και τα βράδια.
Μέσα σε λόγγους πήγαιναν Μπιχτάρια να διαλέξουν
Να είναι ίσια κ χοντρά στις μπόρες να αντέξουν.
Φυντάνια λούρα έκοβαν γύρω να τα χαρτώσουν
τα πιο γερά τα διάλεγαν τη βρίζα για να ζώσουν.
Άλλοι μπιχτάρια έμπηγαν και άλλοι τα χαρτώναν
ούτε που καταλάβαινες για πότε το τελειώναν.
Οι γυναίκες χώμα έβγαζαν για να το παλαμίσουν
με πάντες που χαν υφαντές να τα μορφοστολίσουν.
Τη βάτρα πλακοστρώνανε στην μέση απ’ το κονάκι
με πυρομάχο ζηλευτό που σούμενε μεράκι.
Έτσι οι πατεράδες μας στήνανε τα κονάκια
την τέχνη μας την μάθαιναν από μικρά παιδάκια.
Τώρα καλυβομάστορες λίγοι έχουμε μείνει
σαν όνειρο μας φαίνεται η εποχή εκείνη.
Η κεντρική φωτογραφία έχει θέμα: Στη θαλπωρή της καλύβας, Γ.Β.Καββαδία ‘’Σαρακατσάνοι’’
Πηγές
Γ. Β. Καββαδίας, Σαρακατσάνοι, μια ελληνική ποιμενική κοινωνία, εκδ. Μπρατζιώτη
Νίκος Κατσαρός, «Οι αρχαιοελληνικές Ρίζες του Σαρακατσιάνικου Λόγου», εκδ. Σιδέρη Ι.
Αποστολία Πάνου, Η Ροδιά στην ιστορική διαδρομή της Θεσσαλίας
Δείτε όλες τις τελευταίες ειδήσεις στο tirnavospress.gr, ακολουθήστε μας στο Facebook, Instagram, Google News, YouTube και Twitter. Προσοχή! Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των πληροφοριών του παραπάνω άρθρου (όχι αυτολεξεί) ή μέρους αυτών μόνο αν: Αναφέρεται ως πηγή το tirnavospress.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά. – Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή – Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος.
