HomeΙΣΤΟΡΙΑ

Τα δύο πρόσωπα της Θεσσαλίας: Η αριστοκρατία και η εξαθλιωμένη μάζα

Τα δύο πρόσωπα της Θεσσαλίας: Η αριστοκρατία και η εξαθλιωμένη μάζα

Όταν μόνο τα ονόματα αλλάζουν από εποχή σε εποχή. Φατριές, Ρωμαίοι προύχοντες, Έλληνες φεουδάρχες και βυζαντινοί Δυνατοί είχαν το ίδιο αριστοκρατικό πρόσωπο του πλούτου .

 

 

Πενέστρες, δούλοι ,δουλοπάροικοι ,κολωνοί ήταν πάντα οι φτωχοί και οι καταφρονεμένοι εργάτες της γης.

Ο αγροτικός πληθυσμός αποτελούσε το κύτταρο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και αυτό έγκειται στην απόλυτη οργάνωση τους.  

Η κοινωνική διαστρωμάτωση αυτή την περίοδο αποτελούνταν από τους:

Δυνατούς μεγαλοκτηματίες, με συγκεντρωμένο στα χέρια τους αφάνταστο πλούτο και στρατιωτική και πολιτική εξουσία.

Ήταν οι ευγενείς   φεουδάρχες με βασική  ασχολία τους την ενασχόληση με τα κοινά, την στρατιωτική εκπαίδευση και το κυνήγι.

Εκτός από γη είχαν και μεγάλα κοπάδια ζώων που βοσκούσαν σε μεγάλες δημόσιες εκτάσεις ,που με τα χρόνια πέρασαν στην κατοχή τους.. 

Στα παλάτια τους φιλοξενούσαν  τον Σιμονίδη, τον Πίνδαρο τον Γοργία, τον Ιπποκράτη τον Ευριπίδη και ήταν έτοιμοι να προσφέρουν φιλοξενία στον Σωκράτη .

Ο Αριστοτέλης κάνει μια σχετική αναφορά που απεικονίζει το πως οι Θεσσαλοί είχαν οργανώσει εκτός από την εμπορική αγορά και μια δεύτερη την ¨ελεύθερη”.

Η ελεύθερη αγορά ήταν θεσμός ,και έκανε διακριτή με τον τρόπο  που λειτουργούσε τον κοινωνικό ταξικό διαχωρισμό.

 Δικαίωμα να εισέλθουν σε αυτή είχαν  μόνο οι πλούσιοι αριστοκράτες και απαγορεύονταν η είσοδος στους αγρότες, τους εργατοτεχνίτες και στους ανθρώπους του μόχθου γενικά.

Τους  ελεύθερους μικροκαλλιεργητές κυρίως ημιορεινών ή ορεινών περιοχών.

Ήταν οι  ιδιοκτήτες μικρής αγροτικής γης, φτωχοί συγγενείς, εξ αγχιστείας πολλές φορές, που νοίκιαζαν τα αγροτεμάχια από τους άρχοντες έναντι αμοιβής.

Τυπικά ήταν ελεύθεροι πολίτες αλλά εξαιτίας της φτώχειας και της οικονομικής εξάρτησης τους από τους πλουσίους, ήταν αδύνατο να ασκούν τα πολιτικά τους δικαιώματα στην κοινότητα, χωρίς την κηδεμονία και
την πολιτική ομηρία των ευγενών.

Απόδειξη ήταν το γεγονός ότι ποτέ στην αρχαιότητα κανένας φτωχός μικροκαλλιεργητής δεν κατέλαβε ποτέ κάποιο δημόσιο αξίωμα.

Τους δουλοπάροικους οι πενέστες, ή μενέστες ή θετταλοικέτες ,που ονομάζονταν κολωνοί, πάροικοι ή προσκαθήμενοι και ενυπόγραφοι.

  • Ήταν απόγονοι των προ θεσσαλικών  φυλών και πολύ περισσότεροι από τους Θεσσαλούς.
  • Δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα, αλλά τυπικά προστατεύονταν από τους νόμους της κοινότητας.
  • Ανήκαν αποκλειστικά στην ιδιοκτησία του γαιοκτήμονα και δεν επιτρεπόταν να εγκαταλείψουν τους αγρούς χωρίς την έγκριση τους.
  • Η οποιαδήποτε τιμωρία τους επιβαλλόταν μετά από δίκη ακόμα και η θανατική ποινή.
  • Δεν είχαν ατομική περιουσία και καλλιεργούσαν τα κτήματα των γαιοκτημόνων.
  • Κάθε χρόνο είχαν την υποχρέωση να παραδίδουν στους αφέντες τους μια ορισμένη ποσότητα προϊόντων που την αποκαλούσαν « σύνταξη».

Οι  ελεύθεροι κολωνοί ήταν προσκολλημένοι στη γη και ήταν έρμαιο  στις βουλήσεις των πλουσίων φεουδαρχών.

Ήταν εκμισθωτές της γης με καταβολή αντιτίμου στους γαιοκτήμονες και οι ενυπόγραφοι δούλοι της γης και όχι του κυρίου.

Ο Αριστοφάνης  κάνει περιγραφή της πείνας που πολλές φορές ήταν αιτία εξεγέρσεων με την φράση:

Ή γάρ θετταλών πενεστεία πολλάκις επέθετο θετταλοίς

Ο Αθηναίος Σοφιστής Κριτίας σύμφωνα με τον Ξενοφώντα έλεγε: 

«εις την θετταλίαν δημοκρατίαν κατεσκεύαζαν και τους πενέστας ώπλιζεν επί τους δεσπότας»

Τους δούλους:   Αιχμάλωτοι πολέμων  που, έμεναν σε παραπήγματα των αρχοντικών και δεν είχαν κανένα πολιτικό δικαίωμα και καθόλου περιουσία.  Με την εργασία τους εξασφάλιζαν κατοικία, ένδυση και φαγητό.
Τα παιδιά τους συνέχιζαν να είναι  δούλοι και από επιγραφές γίνεται γνωστό ότι τους αποκαλούσαν «σώματα» μαζί με τα «θρέμματα» δηλαδή τα ζώα. .

Ήταν  κομμάτι του κλήρου και πήγαιναν στους κληρονόμους όταν οι κλήροι πωλούνταν. 
Η ζωή τους ήταν στα χέρια και στην βούληση των αρχόντων και μπορούσαν να τους θανατώνουν χωρίς αιτία και χωρίς δίκη. 

Στην μεταβυζαντινή περίοδο κάνουν την εμφάνιση  οι μορτίτες και ημισειαστές.

Οι πρώτοι εκμίσθωναν γη και πλήρωναν στον ιδιοκτήτη την «μορτή», το 1/10 δηλαδή της παραγωγής .

Οι ημισειαστές αντίθετα κατέβαλαν το μισό της σοδειάς τους. Είναι οι γνωστοί μισακάριδες ή παρακεστέδες της Τουρκοκρατίας.
 Πληροφορίες επιγραφών μνημονεύουν ως πιο σημαντικές τις πόλεις Λάρισα, Φθιώτιδες Θήβες και Υπάτη, που απορρόφησαν τα εδάφη της Περραιβίας, των Φερών και της Λαμίας αντίστοιχα.

Επιγραφική μαρτυρία από την Ελασσόνα αναφέρει με λεπτομέρειες την ιδιοκτησία δεκάδων χιλιάδων
στρεμμάτων του δυνατού φεουδάρχη Πηγασίου που έζησε γύρω στα μέσα του 5ου αι. μΧ. 

Επιγραφή από τα Τρίκαλα κάνει αναφορά   στη τεράστια περιουσία κάποιου μοναστηριού γύρω στα μέσα του 6ου αιω.μ.Χ. 

Οι περίοικοι ήταν και αυτοί υποτελείς των τετραρχιών:

Οι Περαιβοί της Λάρισας, Αχαιοί Φθιώτες του Φαρσάλου και οι Μαγνήτες άλλοτε της Λάρισας και άλλοτε των Φερρών και είχαν την υποχρέωση καταβολής φόρου και ενίσχυση των ευγενών με στρατιωτικές δυνάμεις τους πελτάστες.

Οι πελταστέςς ήταν αρχαίοι πολεμιστές και  ήταν συνήθως εξοπλισμένοι με την πέλτη, ελαφριά θρακική ασπίδα, χρησιμοποιούσαν διάφορα επιθετικά όπλα, σφεντόνες και μικρά ακόντια.

Εκείνη την εποχή ο κάθε στρατιώτης πλήρωνε από μόνος του για τον εξοπλισμό του.  Οι πελταστές χρησιμοποιούσαν ανίσχυρα όπλα, επειδή δεν ήταν αρκετά πλούσιοι για να αγοράσουν τόξα ή δόρατα.