Άρθρο της Αποστολίας Πάνου
Οι Κένταυροι είναι πιθανώς παράσταση των αρχαιοτάτων κατοίκων της ιπποτρόφου Θεσσαλίας, στο Πήλιο όρος, στην κορυφή του οποίου κατοικούσε ο σοφός Κένταυρος Χείρων. Αυτούς ‘’… οι λοιποί το πρώτον ιδόντες εφφίπους, εφαντάσθησαν ως κράμα ανθρώπου και ίππου’’. (Λεξικό Ελληνογαλλικό και Γαλλοελληνικό-τόμος Β’).
Η απέραντη εύφορη θεσσαλική πεδιάδα, ιδανική για να ζήσουν και να αναπτυχθούν αγέλες ίππων, έκανε μεγάλη την ισχύ των ιππέων τους και τους Θεσσαλούς επικυρίαρχους των πρότερων κατοίκων της θεσσαλικής γης, Αινιάνων και Περραιβών, που πολεμούσαν κυρίως ως ελαφροί πεζοί.
Ο Όμηρος στην Ιλιάδα αποκαλεί την Τρίκκη (Τρίκαλα) ως αλογοθροφούσα, λόγω του μεγάλου αριθμού αλόγων. Η σπουδαιότητα του ίππου ως πολεμικού μέσου φαίνεται στα ποιήματα του Ομήρου που ονομάζει τους ίππους του Άρη: Πανικό και Φόβο, αλλά και στο έργο του Ησιόδου που τον επιβεβαιώνει.
Στις αρχές του 7ου αι. π.Χ πλέον, στους αρχαϊκούς λεγόμενους χρόνους, δημιουργούνται αυτόνομες διοικητικές ενότητες, οι οποίες θα αποτελέσουν τις έδρες των αριστοκρατικών οικογενειών που κατείχαν μεγάλες εκτάσεις γης και στρατιωτικές δυνάμεις οργανωμένες με βάση το περίφημο θεσσαλικό ιππικό.
Στις πεδινές της εκτάσεις απέκτησαν ταχύτητα, αντοχή και κατάλληλη εκπαίδευση, ώστε να γίνει το θεσσαλικό ιππικό υπολογίσιμη δύναμη – διέθεταν και ιπποτοξότες, πριν ακόμα από τους Περσικούς πολέμους και οι Θεσσαλοί ιππείς έγιναν περιζήτητοι μισθοφόροι.
Με το χαοτικό τρόπο μάχης να κυριαρχεί στη Γεωμετρική περίοδο, το ιππικό μεσουρανούσε. Ο πόλεμος είχε τη μορφή επιδρομών και οι ιππείς ήταν πολύτιμοι στο να τρομοκρατούν του ανοργάνωτους πλέον πεζούς. Ήταν επίσης επιδέξιοι στην αρπαγή κοπαδιών εκμεταλλευόμενοι στο έπακρο την ευκινησία τους.
Ο μύθος των Διοσκούρων που θεωρούνται προστάτες των ιππέων έχει σίγουρα σχέση με τη σημασία που αποδίδετο στο ιππικό. (Στέφανος Σκαρμίτζος, Αρχαίο ελληνικό ιππικό, 1000-350 π.Χ.)
Να αναφέρουμε ότι οι Θεσσαλοί είναι οι πρώτοι απ’ όλους τους Έλληνες που συγκροτούν σώµατα Ιππικού. Γενικά το Ελληνικό Ιππικό διαιρείται σε βαρύ και ελαφρό. Στο βαρύ οι ιππείς έχουν πανοπλία και οι ίπποι είναι θωρακισµένοι.
Στο ελαφρό ιππικό οι άνδρες απλώς φέρουν τόξο. Καλύτερο ιππικό στην Ελλάδα θεωρούνταν αυτό των Θεσσαλών, το οποίο ήταν και το µόνο που δεν µαχόταν εν τετραγώνω τάξει”, αλλά κατά ίλες που σχηµάτιζαν τελικά ρόµβο, στις γωνίες του οποίου τοποθετούνταν οι πιο ανδρείοι Ιππείς.
Το Θεσσαλικό Ιππικό ήταν αυτό που χρησιµοποίησε ο Επαµεινώνδας, για να εφαρµόσει τις καινούργιες και τολµηρές στρατηγικές θεωρίες του. (ιστορία του ελληνικού ιππικού και τεθωρακισμένων -μερος α’).
Συνέβαλε με τη συμμετοχή του σε νικηφόρες μάχες και μεταξύ των ελληνικών πόλεων. Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση που το ιππικό έκρινε την μάχη στη αρχαϊκή περίοδο ήταν ο πόλεμος μεταξύ Ερέτριας και Χαλκίδας (μέσα του 7ου π.Χ) για τη διεκδίκηση του εύφορου Ληλάντιου πεδίου-κεντρική Εύβοια.
Ο πόλεμος αυτός ήταν ένας από τους πρώτους γνωστούς μεγάλους πολέμους μεταξύ αρχαιοελληνικών πόλεων και πήρε πανελλήνιες διαστάσεις καθώς οι αντιμαχόμενοι Χαλκιδαίοι και Ερετριείς συμμάχησαν και με άλλες ελληνικές πόλεις.
Οι «ιπποβότες», αριστοκράτες δηλαδή της Χαλκίδας έκλεισαν συμφωνία με τον Θεσσαλό Κλεόμαχο για να έχουν συνδρομή των περίφημων Θεσσαλών ιππέων.
Οι Θεσσαλοί νίκησαν το ελαφρότερο ιππικό των Ερετριέων και των συμμάχων τους και μετά πλευροκόπησαν το πεζικό γέρνοντας την πλάστιγγα υπέρ τον Χαλκιδέων. Ο Κλεόμαχος σκοτώθηκε στη μάχη και οι Χαλκιδείς τον τιμούσαν σαν τοπικό ήρωα.
Οι Θεσσαλοί ιππείς γίνονται περιώνυμοι και υπηρετούν του διάφορους τυράννους που εμφανίζονται κατά την αρχαϊκή περίοδο. Οι πιο διάσημοι είναι οι ιππείς του Κινέα που υπηρετούν τον Πεισίστρατο.
Από την άλλη, η εμπλοκή του θεσσαλικού ιππικού στην περσική εκστρατεία του 480 π.Χ συνδέεται με την πολιτική των Αλευάδων, της πλούσιας και ισχυρής οικογένειας που κυβερνούσε τη Λάρισα.
Πιο συγκεκριμένα, ενώ οι Αλευάδες με τους απεσταλμένους πρέσβεις τους παρέδωσαν ‘’γη και ύδωρ’’ στον Πέρση βασιλιά -στου οποίου τη συμμαχία προσέβλεπαν για τη διασφάλιση της εξουσίας τους- οι διαφωνούντες με τους Αλευάδες δημοκρατικοί ζήτησαν βοήθεια με τους αντιπροσώπους τους στο Συνέδριο των ελληνικών πόλεων, προκειμένου να υπερασπιστούν τη γραμμή των Τεμπών.
Εστάλη, λοιπόν, δύναμη 10.000 οπλιτών με αρχηγούς τον Σπαρτιάτη Ευαίνετο και τον Θεμιστοκλή του Νικοκλέους. Αυτή η συμμαχική δύναμη, όμως, εγκαταλείπει τα Τέμπη, όταν πληροφορείται ότι ο Ξέρξης αναζητά νέα δίοδο –από την Περραιβία- για να εισέλθει στη Θεσσαλία και φυσικά ότι ήδη οι Αλευάδες είχαν ταχθεί στο πλευρό των Περσών.
Επιλέγει λοιπόν να κατευθυνθεί στην αμυντική θέση των Θερμοπυλών. Ως εκ τούτου, εγκατελειμμένοι οι Θεσσαλοί και αδυνατώντας να απομακρύνουν τον άμαχο πληθυσμό τους, προσχώρησαν στους Πέρσες και η Θεσσαλία γίνεται βάση των επιχειρήσεών τους, το ίδιο και η Λοκρίδα και η Βοιωτία εκτός από τις Θεσπιές και τις Πλαταιές.
Το Θεσσαλικό ιππικό πάντως, κατά την μάχη των Πλαταιών κράτησε ουδέτερη στάση, γεγονός που βοήθησε τον ελληνικό στρατό.
Όταν αργότερα ξέσπασε ο Πελοποννησιακός πόλεμος, οι Θεσσαλοί τάχθηκαν στο πλευρό των Αθηναίων. Στις αρχές του πολέμου, το 431π.Χ τα τμήματα των Θεσσαλών ιππέων που είχαν σταλεί προς ενίσχυση της αθηναϊκής δύναμης, δεν είχαν ενιαία διοίκηση και επικεφαλής τους ήταν άρχοντες των διαφόρων πόλεων, από τις οποίες προέρχονταν, της Λάρισας, Φαρσάλου, Κραννώνας, Γυρτώνος και Φερών.
Στο δρόμο που οδηγούσε στην Ακαδημία της αρχαίας Αθήνας, αναφέρει ο Παυσανίας, περιηγητής και γεωγράφος, σωζόταν ο τάφος των Θεσσαλών ιππέων που σκοτώθηκαν υπερασπιζόμενοι τις πύλες του άστεως.
Η σπαρασσόμενη από τις εμφύλιες συγκρούσεις Θεσσαλία, κυρίως με αφορμή τις επεκτατικές βλέψεις των τυράννων των Φερών, θα περάσει στα μέσα του 4ου π.Χ αιώνα στην κυριαρχία του Φιλίππου του Β΄ και το περίφημο ιππικό της στην υπηρεσία του.
Και στον αγώνα του Φιλίππου για την κυριαρχία του στις νότιες ελληνικές πόλεις θα βοηθήσουν οι θεσσαλικές πόλεις με το αξιόμαχο ιππικό τους. Στο δε εκστρατευτικό σώμα που οδήγησε ο Αλέξανδρος Γ’,
ο Μέγας Αλέξανδρος της ιστορίας, την άνοιξη του 334 π.Χ. εναντίον των Περσών, οι Θεσσαλοί συμμετείχαν με 1.800 ιππείς και έλαβαν μέρος στη μάχη του Γρανικού, το 334 π.Χ. στη μάχη της Ισσού, το 333 π.Χ. και στα Γαυγάμηλα το 331 π.Χ με αποφασιστική τη συμβολή τους και με ηγέτες Κάλα και Παρμενίωνα, τον προσωπικό φίλο του Αλεξάνδρου, Μήδιο τον Λαρισαίο καθώς και τον Κύρσελο τον Φαρσάλιο.
Κατά την ιστορικό Αθηνά Καλογεροπούλου: «Η τιμή νίκης ανήκει σε όλα τα τμήματα του στρατού, που είχαν εξαιρετική απόδοση, αλλά ιδιαίτερα … στους Θεσσαλούς ιππείς, που πολεμώντας με τέχνη και καρτερία και χάνοντας 150 πολεμιστές κατόρθωσαν να συγκρατήσουν τη φοβερή επίθεση του περσικού ιππικού,
να μην επιτρέψουν στους εχθρούς να δημιουργήσουν ρήγμα και να ανατρέψουν έτσι το εχθρικό σχέδιο μάχης στο κρισιμότερο σημείο του, και τέλος, στον Αλέξανδρο προσωπικά που συνέλαβε την κατάσταση σωστά… και ήταν ο πρωταγωνιστής της νίκης». (Ιστορία του Ε.Ε. τόμος Δ)
Αν κάνουμε ένα άλμα χρονικό, θα δούμε ότι η εκπληκτική παράδοση του αξιόμαχου θεσσαλικού ιππικού συνεχίστηκε στους νεότερους χρόνους, στα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης με τη δράση του αντάρτικου ιππικού, με ιδιαίτερη μνεία στις πρώτες έφιππες ομάδες, οι οποίες εξελίχθηκαν σε σύνταγμα και αργότερα, με τη συνθηκολόγηση των Ιταλών, σε μεγάλη μονάδα του ΕΛΑΣ, την Ταξιαρχία Ιππικού.
Αυτή έδρασε σε όλες τις περιοχές του Θεσσαλικού κάμπου και αποτέλεσε θρύλο, όπως και ο διοικητής της Δημήτρης Τάσος, πιο γνωστός ως Μίμης Μπουκουβάλας, που ευτύχησε να απελευθερώσει την πόλη του, τη Λάρισα, τον Οκτώβριο του 1944 και να γίνει δεκτός με μεγάλη αγάπη από το λαό της πόλης.
Αξιοσημείωτη, αναμφίβολα, είναι και η δράση των μαχητριών του Ιππικού της Θεσσαλίας. Η Ελένη Παπαθανασίου (ή Ελένη από το Γκριζάνο, όπως αποκαλούνταν τότε), η οποία έζησε την ηρωική αλλά και περιπετειώδη ζωή και δράση του Ιππικού, διηγείται: «Οι αμαζόνες του ΔΣΕ ήταν περήφανες που υπηρετούσαν στο πιο επίλεκτο σώμα του στρατού μας.
Ήταν περήφανες γιατί ο επίλαρχος Γαζής τις είχε διαλέξει μια μια απ’ όλο το πεζικό για να τις φέρει στο Ιππικό. Ήταν η αφρόκρεμα από τα τμήματα του Πεζικού απ’ όπου έκανε τις επιλογές του και γι’ αυτό ήταν έτοιμες για κάθε θυσία. Βρισκόμασταν όλο το εικοσιτετράωρο στις πόλεις και στα χωριά – καμιά μας δε διανοήθηκε ποτέ να πάει να παραδοθεί στον εχθρό…».
Πηγές:
Ιστορία του ελληνικού ιππικού και τεθωρακισμένων -μέρος α’
Ιστορία του Ε.Ε. τόμος Δ’
Η Ροδιά στην ιστορική διαδρομή της Θεσσαλίας, Αποστολία Πάνου
Λεξικό Ελληνογαλλικό και Γαλλοελληνικό-τόμος Β’
[quads id=5]
