HomeΙΣΤΟΡΙΑ

Η ιστορία της φορολογίας στην Ελλάδα (1821–1919) 3o Μέρος

Η ιστορία της φορολογίας στην Ελλάδα (1821–1919) 3o Μέρος

Η εποχή του Χαρίλαου Τρικούπη ( 1882 – 1893 ).

Το 1881 ήταν μία χρονιά ορόσημο για την Ελλάδα, καθώς προσαρτήθηκαν στη χώρα μας η Θεσσαλία και τμήμα της Ηπείρου ως την Άρτα . Είχε προηγηθεί η ενσωμάτωση των Επτανήσων στην Ελλάδα (1864).

Στις 27 Απριλίου 1875, ο Χαρίλαος Τρικούπης (1832 – 1896  )  γίνεται για πρώτη φορά πρωθυπουργός. Τα επόμενα 20 χρόνια θα είναι ο κυρίαρχος στο πολιτικό σκηνικό. Μεγάλοι του αντίπαλοι θα είναι αρχικά ο πολιτικός του μέντορας Αλέξανδρος Κουμουνδούρος και στη συνέχεια ο  Θεόδωρος Δηλιγιάννης.
Κατά τη διάρκεια της εξουσίας του θα θέσει σε εφαρμογή ένα ευρύ μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα στους τομείς της γεωργίας, της φορολογίας και της άμυνας, καθώς και ένα πολυδάπανο πρόγραμμα έργων υποδομής, το οποίο περιελάμβανε, μεταξύ άλλων, τη δημιουργία σιδηροδρομικού δικτύου και τη διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου.
Η αύξησή των φόρων που επέβαλε στον καπνό και το φωτιστικό πετρέλαιο, προκάλεσαν λαϊκές αντιδράσεις και απέκτησε τα προσωνύμια “Πετρέλαιος” .
Αντί αναθεώρησης του απαρχαιωμένου φορολογικού συστήματος και επιβολής φορολογίας στούς, κατά τον καθηγητή Ιωάννη Σούτσο, «μηδόλως φορολογουμένους» – ένα στρώμα εύπορων αστών, που συμπεριλάμβανε ανώνυμες εταιρείες και τραπεζικά ιδρύματα, συνάφθηκαν μεταξύ 1879 και 1890 επτά εξωτερικά δάνεια ονομαστικής αξίας 630 εκατ. δρχ.

Ο φόρος επί αρωτριώντων ζώων ( 1880 ) .

Το 1880 καταργήθηκε ο φόρος της  δεκάτης [ ο φόρος αυτός, σε συνδυασμό με το ενοίκιο που όφειλαν οι καλλιεργητές των Eθνικών Γαιών στο κράτος-ιδιοκτήτη συνέθεταν μια επιβάρυνση σχεδόν 25% ( 10% και 15% ) επί της ακαθάριστης παραγωγής ] στα σιτηρά, όχι όμως και στην ελαιοπαραγωγή και αντικαταστάθηκε από τον «φόρο επί των αροτριώντων κτηνών»  Νόμος 810 ( ΕτΚ αρ. 34 – 16/4/1880 ) . Ο Φόρος αυτός επιβάρυνε αποκλειστικά και μόνο τους κατόχους των ζώων, που εργάζονταν, για την αροτρίωση της γης. Η φορολόγηση επιτυγχανόταν μέσω μιας κλίμακας ανάλογα με την μέση ακαθάριστη παραγωγή δημητριακών κάθε χωριού.  Στις συνεδριάσεις της Βουλής, εκείνης της εποχής, για την αντικατάσταση της « δεκάτης », είχαν προταθεί και  : α) Η στρεμματική φορολογία και β) Η Διανεμητική φορολογία ( προσδιορισμός από το Υπ. Οικονομικών, εκ των προτέρων των φόρων που έπρεπε να εισπραχθούν και διανομή του ποσού σε Επαρχίες – Δήμους – Χωριά .
Το 1892, έγινε κωδικοποίηση των φόρων της γεωργικής παραγωγής, Νόμος ΒΠ. « Περί φορολογίας των προϊόντων  της γης και των ζώων » ( ΕτΚ αρ. 274 – 9/8/1892 )
Εκτός του φόρου των «αροτριώντων κτηνών » προβλέπονταν οι εξής φορολογίες : Φορολογία των περιβολίων / Περί του εγγείου φόρου επί των βοσκήσιμων γαιών/Φορολογία του ελαίου και των ελαιών / Φορολογία του οίνου / Περί φορολογίας της σταφίδος, των σύκων και των κουκουλίων / Περί του φόρου των δασικών προϊόντων/Φορολογία των ζώων εν γένει. / Περί φορολογίας των Επτανησιακών προιόντων / Περί φορολογίας των Λακωνικών προϊόντων / Περί του φόρου επί των δημητριακών καρπών και του οίνου Θήρας και Θηρασίας. 

6.2    Η φορολογία των τσιγάρων.

Ο Τρικούπης επέβαλε υψηλή  φορολογία στον καπνό (  τα δέκα δράμια καπνού δεν κόστιζαν πλέον μια πεντάρα, αλλά εικοσιπέντε λεπτά) και για  να ελέγξει τη λαθρεμπορία το κράτος απέκτησε το μονοπώλιο στην πώληση του τσιγαρόχαρτου . Η διάθεση τους  γινόταν μόνο στα δημόσια καπνοκοπτήρια και αντιστοιχούσαν στην ποσότητα του καπνού που πωλούνταν. Οι  αποφάσεις αυτές προκάλεσαν κοινωνική αναστάτωση.

6.3    Η προσπάθεια αντικατάστασης των « διαπυλίων τελών ».

Μεγάλη  αντίδραση και σοβαρά επεισόδια προκάλεσε η εξαγγελία του Χαρίλαου Τρικούπη περί κατάργησης των αναχρονιστικών «διαπυλίων τελών». Κατέθεσε στη Βουλή νομοσχέδιο το οποίο καταργούσε μεν τα «διαπύλια», αντικαθιστούσε όμως το έσοδο των δήμων με πρόσθετο φόρο στα ακίνητα και τα τελωνεία.
Οι ιδιοκτήτες συγκεντρώνονταν στην Ομόνοια κραυγάζοντας εναντίον της φορολογικής μεταρρύθμισης και αναστατώνοντας την πολιτική και την κοινωνική ζωή της χώρας. Σημειωτέον ότι στο κεντρικό συλλαλητήριο συμμετείχε και ο πρίγκιπας, αργότερα βασιλιάς Κωνσταντίνος. Νεότερη προσπάθεια για κατάργηση των «διαπυλίων» από τον Γ. Θεοτόκη στα τέλη του 19ου αιώνα είχε την ίδια τύχη… Τα «διαπύλια» τελικά καταργήθηκαν το 1949  (6) .

6.4    Νέος Νόμος «Περί τελών χαρτοσήμου» (1887).

« ….Επί των θεμελίων δε του αυτού μνημείου [ Ν. «περί τελών χαρτοσήμου» του  1836 ]  ανήγειρεν ο νεώτερος νομοθέτης το οικοδόμημα αυτού, … Ο νόμος του 1887 συνετέλεσε μεγάλως εις την αύξησιν των εκ τελών χαρτοσήμου εισπράξεων, αίτινες, ανέλθουσαι εν έτει 1887 εις δρ. 8.500.000 ανεβιβάσθησαν εν έτει 1889 εις δρ. 9.700.00 ανυψωθείσαι εις ποσόν ανώτερον των 13 εκατομμυρίων καθ’ έκαστον των τελευταίων ετών » (5).  Ο νόμος ( ΑΧΚΕ΄ ) της 30/12/1887, δημοσιεύτηκε στην ΕτΚ αρ. 2 – 4/1/1888.

 

7.    Το χρεοστάσιο, και ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος (1893–1908).

Η πρωτόγονη οικονομία της εποχής του δεν θα αντέξει το φιλόδοξο πρόγραμμα του Τρικούπη. Ο ίδιος θα προκαλέσει μεγάλη δυσαρέσκεια στο λαό, λόγω της φορολογικής του πολιτικής. «Τελικά, η χώρα δεν θα μπορέσει να αποπληρώσει τα δυσβάστακτα χρέη της. Η Βουλή κηρύσσει χρεοστάσιο το 1893 και ο Τρικούπης, συνοψίζοντας το οικονομικό δράμα της Ελλάδας, αναφωνεί στις 10 Δεκεμβρίου: «Δυστυχώς Επτωχεύσαμεν!»
Ακολούθησε ο  « ατυχής Ελληνοτουρκικό  πόλεμο του 1897»,  κατέληξε σε ήττα της Ελλάδας από την Τουρκία και στην υποβολή σε «Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο», που ανάλαβε την διαχείριση βασικών κρατικών εσόδων (μονοπώλια) [ αλατιού, φωτιστικού πετρελαίου, σπίρτων, παιγνιοχάρτων, χαρτιού σιγαρέτων, έσοδα σμύριδας ], φόρος καπνού, λιμενικά δικαιώματα Πειραιά, φόρος χαρτοσήμου).

7.1    Απόπειρες επιβολής φόρου στους  αγάμους .

Τουλάχιστον τρεις φορές στην ιστορία του νεοελληνικού κράτους – πριν ή μετά τις πτωχεύσεις του 1893 και του 1932 – επιχειρήθηκε ανεπιτυχώς να επιβληθεί φορολογία στους άγαμους άνδρες. Η δικαιολογία ήταν ότι οι παντρεμένοι πληρώνουν περισσότερους φόρους άμεσους ή έμμεσους, λόγω των αναγκών που δημιουργούσε η οικογένειά τους. Τέτοια φορολογία όμως δεν εφαρμόστηκε ποτέ.

Πηγή