Η Καθαρή Δευτέρα γενικά είναι μια μέρα χαρούμενης ηθικής ελευθερίας ή χαλάρωσης, κατά την οποία οι κανόνες του κόσμιου βίου αναστέλλονται προσωρινά.
Ο κόσμος γυρίζει ανάποδα και βασιλεύει η λησμονιά της καθημερινότητας: τα ταμπού και οι απαγορεύσεις παραμερίζομαι και όλες οι εκτροπές επιτρέπονται. Η κραιπάλη και κάποιος βαθμός έκκλησης των ηθών είναι βασικά στοιχεία των εκδηλώσεων ευθυμίας κατά την ημέρα της Καθαρής Δευτέρας ειδικά στον Τύρναβο.
Στα χρόνια της τουρκοκρατίας γύρω από την φωτιά που έβραζε το μπουρανί γινόταν μεγάλος χορός με το εξής τραγούδι:
Σταματίστι να ιδούμι
ποιο τραγούδι θελ’ να πούμι
Τ’ κιαρατά του μπουρανί
κιαρατάδις το φκιαναν
μασκαράδις τότρουγαν.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι εκείνη την εποχή της Τουρκοκρατίας εκείνος ο οποίος γίνονταν τύφλα στο μεθύσι τον ανακήρυτταν “Βασιλιά της Αποκριάς” και αφού τον ανέβαζαν στους ώμους τον περιέφεραν γύρω – γύρω στην πλατεία με άσεμνες χειρονομίες και λόγια.
Μια άλλη εκδοχή λέει πως τον “Βασιλιά της Αποκριάς” τον ανέβαζαν πάνω σ’ ένα γαϊδούρι ανάποδα και του έδιναν να κρατάει την ουρά του ζώου καθώς τον περιέφεραν σ’ όλη την πόλη. Το έθιμο αυτό απ’ ότι φαίνεται καταργήθηκε το 1875.
Τα κυριότερα χαρακτηριστικά του μπουρανιού στα πρώτα του βήματα – στην περίοδο της τουρκοκρατίας – που τα περισσότερα σώζονται μέχρι και σήμερα είναι τα εξής:
Η σχηματιζόμενη πομπή και πορεία εκτός της πόλεως σε ευρύ χώρο (αλώνι) Η συμμετοχή μόνον ανδρών στα δρώμενα. Η παρασκευή του “μπουρανί” αποτελούμενου από σπόρους και άλλα φυτά σπανάκι -τσουκνίδα κλπ. Ο οίνος ή ούζο ή τσίπουρο που προέρχονταν από τα σταφύλια της αμπέλου. Ο άρτος Τα ομοιώματα του φαλλού που κατασκευάζονται από ξύλο, πηλό ή άρτο.
Οι φαλλοί κατέχουν κυρίαρχη θέση σ’όλη την εκδήλωση που κρατούνται με τα χέρια σαν είδος σκήπτρου, ή φέρονταν δεμένα σε όρθια θέση στο μέτωπο της κεφαλής του συμμετέχοντος
Οι χοροί, το φαγοπότι, τα τραγούδια, συνοδευόμενα από διάφορα μουσικά όργανα (πίπιζα, νταούλι, κλαρίνο κλπ). Το γαϊτανάκι. Σε ένα ξέφωτο στο άλσος του προφήτη Ηλία στήνεται το Γαϊτανάκι και μαγειρεύεται το μπουρανί ένω από πολύ νωρίς μαζεύονται πολλοί επισκέπτες.
Παράλληλα κάνουν την εμφάνισή τους πολλοί Τυρναβίτες με φαλλούς. Όλα αυτά συνοδεύονται με βωμολοχίες, τολμηρά παραδοσιακά ή αυτοσχέδια ποιήματα, τραγούδια, ανέκδοτα, πειράγματα και χειρονομίες.
Ερευνητική εργασία ΕΠΑΛ Τυρνάβου
