HomeΙΣΤΟΡΙΑ

Θεσσαλικός Διαφωτισμός (Γιώργου Βαλέτα) Επίλογος

Θεσσαλικός Διαφωτισμός (Γιώργου Βαλέτα) Επίλογος

Ο Θεσσαλικός Διαφωτισμός ήταν μια συλλογική προσπάθεια από ανθρώπους Θεσσαλούς και εκτός Θεσσαλίας. Η γνώση οι ιδέες δεν έχουν τοπικιστικά χαρακτηριστικά γιατί όπως θα διαπιστώσετε είναι κάτι σαν τα συγκοινωνούντα δοχεία ……..

Οι Θεσσαλοί ,σε αντίθεση με τους κατοίκους των άλλων περιοχών της Ελληνικής Επικράτειας ,είχαν οικονομική ευμάρεια λόγω των προνομίων που τους είχαν δοθεί. Αυτό από μόνο του όμως δεν στάθηκε ικανό να ανατρέψει το ζοφερό κλίμα. Οι Θεσσαλοί διαφωτιστές μην αντέχοντας την κατάσταση της οπισθοδρόμησης μαζεύτηκαν στη Βιέννη .Ο Άνθιμος Γαζής, Γρηγόριος Κωνσταντάς, Δανιήλ Φιλιππίδης, Στέφανος Δούγκας, Ζήσης Κάβρας καί Δημήτριος Άλεξανδρίδης  αποφασίσανε να συστήσουν στις Μηλιές μεγάλη Ακαδημία με τη συνεργασία και ενίσχυση τής «Φιλόμουσης Εταιρίας» Αθηνών καιμε πανελλήνιες εισφορές. Στο Λόγιο ‘Ερμή το 1813 διαβάζουμε, ότι Γρ. Κωνσταντάς άρχισε την «οικοδομήν του Σχολείου πρό δύο ήδη μηνών, σχολαρχών καί παραδίδων εις τό παλαιόν. Όθεν, σάς λέγομεν ότι πατρίς περιμένει άνυπομόνως τούς διδασκάλους της, άπό τούς οποίους μέλλει νά έπαινεθή έξαιρέτως διά τά φώτα, τα όποια θέλουν λάβει τά τέκνα της παρ’ αύτών καί τούτο βέβαια θέλει είναι καί τό μόνον καύχημά της… Εύγε Μηλιώται, άξια Ελλήνων φρονείτε, άξιοι εΐσθε τώ όντι καί τής κλήσεως τών Ελλήνων…» (ό. π. σελ. 116).
Ο Άνθιμος Γαζής γράφει ότι προσπαθεί με επαίνους και πατριωτικές εκκλήσεις να παροτρύνει τούς Μηλιώτες, έτσι ώστε με ομόνοια και ζήλο να ενισχύσουν την Σχολή. 

IMG%2B0231 2

Ο Ιωάννης Βηλαράς

Δυστυχώς το έργο δεν προχώρησε. Ο Σουλτάνος δεν έδωσε  την απαιτούμενη άδεια. Δεν πρέπει να αποκλειστεί στη μη λειτουργεία της Σχολής και στους αγώνες των σκοταδιστών. Η Σχολή τελικά λειτούργησε. Οι  διδάσκαλοι Γαζής καί Κωνσταντάς, με το έργο τους ανέδειξαν την Σχολή στην οποία τα μαθήματα που  διδασκόταν ήταν τα στοιχειώδη και τα φιλολογικά μαθήματα, τα μαθηματικά, οι φυσικές επιστήμες με πειράματα και με όργανα, φερμένα άπ’ τη Βιέννη, γεωγραφία, πολιτική και φυσική με χάρτες, «σφαίραν υδρόγειον καί ούρανίαν ώς καί κρικωτήν, καθώς και  ξένες γλώσσες λατινικά καί ιταλικά . Η Ελληνική ’Επανάσταση ανέστηλε την λειτουργεία της σχολής και ο Κωνσταντάς, εγκατέλειψε το έργο  του το (1822). Με τον θάνατο του Κωνσταντά κλείνει η εντυπωσιακή 1η περίοδος του νεοελληνικού διαφωτισμού.

ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ (1774 – 1820)
 Είναι περίοδος  που αποτελεί το λαμπρότερο και μεγαλύτερο κεφάλαιο τής νεοελληνικής γραμματείας στα χρόνια αυτά.  Την περίοδο αυτή την ονόμασαν για ιστορικούς λόγους Μεταρηγική,  γιατί αρχίζει με τον Ρήγα  που μαζί με άλλες φωτισμένες  μορφές  ,που έδρασαν σαν λόγιοι και δάσκαλοι κατά τη δημιουργική αυτή περίοδο  κατάφεραν να διαδώσουν το πνεύμα του διαφωτισμού  στον θεσσαλικό χώρο. Τά σχολεία πληθαίνουν σε όλη την Θεσσαλία,. Παράλληλα μεγαλώνουν και γίνονται ξακουστά τα σχολεία της Ζαγοράς, των Μηλιών, των Άμπελακίων, του Τυρνάβου κλπ.
ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ
Ο Θεσσαλικός διαφωτισμός πρόσφερε στην Ελλάδα την πιο υψηλότερη μορφή της αναγέννησής της.
Κορυφαίος στη σειρά των Θεσσαλών διαφωτιστών είναι ο Μηλιώτης ,ο Δανιήλ Φιλιππίδης, Ισάξιος
του Κοραή . Ο”Ανθιμος Γαζής  το πρώτο και φωτεινότερο «φλογισμένο ράσο» τής Ελλάδος, ιδρυτής του Λόγιου Ερμή .Ο Κωνσταντίνος Οικονόμος  ο έξ Οικονόμου,που στάθηκε ένας άπ’ τους λιγοστούς Θεσσαλούς, που πρόσεξαν και την λογοτεχνία κι’ έδωσαν μεταφράσεις και διασκευές. Ο Θεόκλητος Φαρμακίδης,
εργάτης τής νεοελληνικής δημοσιογραφίας, συνεχιστής του Γαζή στην έκδοση τοΰ Λόγιου Ερμή (1816-1821) μαζί με τον Κοκκινάκη, διευθυντή της «Ελληνικής Σάλπιγγος» (Καλαμάτας) και της «Γενικής Έφημερίδος» (Ναύπλιο).Ο Χριστόφόρος Περραιβός Χρυσάφη Χατζηβασίλη (1774-1863) που, όπως δείχνει και το ψευδώνυμό του Περραιβός και οι μαρτυρίες των συγχρόνων του, γεννήθηκε, πολύ πριν άπ’ τα 1774 στο χωριό του Όλύμπου Πούρλες. 

Konstantinos Oikonomou.JPG

Ο Κωνσταντίνος Οικονόμου στο έργο Βίοι Παράλληλοι του Αναστάσιου Γούδα

Μεγαλύτερη όμως στάθηκε η διαφωτιστική επίδραση του Βηλαρά. Συνοδεύοντας σαν γιατρός  τον Βελή Πασά, ο Βηλαρας έρχεται να εγκατασταθεί στη Λάρισα, όπου μένει από τά 1812 έως στα 1817. Το έργο του «Ρομέηκη Γλόσα»,τάραξε τα νερά στα Πνευματικά Κέντρα του Έλληνισμού.  Οι Θεσσαλοί λόγιοι αγκαλιάζουν τον Βηλαρά, ασπάζονται τις ιδέες του. Η Λάρισσα (—Τύρναβος) γίνεται τότε κέντρο του γλωσσικού κινήματος των Βηλαρά καί του Ψαλίδα. 
Στήν περιοχή τοϋ θεσσαλικοϋ διαφωτισμού άνήκουν γεωγραφικά, ιστορικά, παιδευτικά, θρησκευτικά και τα νησιά των Βορείων Σπορ άδων, ιδίως Σκιάθος και Σκόπελος. Στά προεπαναστατικά χρόνια η Σκιάθος στάθηκε τό καταφύγιο των Θεσσαλών.  Πολλοί Σκιαθίτες, όπως ο Έπιφάνιος Δημητριάδης, βγαίνουν άπ’ τά σχολειά τής Θεσσαλίας και διδάσκουν σε αύτά. Ο μοναχικός βίος της Θεσσαλίας βρίσκει καταφύγιο στην Σκιάθο.
Η Σκιάθος, πού με τον Παπαδιαμάντη και Μωραϊτίδη πρωτοστάτησε στο θεμελίωμα τής νεοελληνικής πεζογραφίας, θα πρέπει να  συσχετισθεί μέ τό πλατύτερο φαινόμενο του θεσσαλικού διαφωτισμού.Στους Θεσσαλούς διαφωτιστές και τους λόγιους των Βορείων Σποράδων, συγκαταλέγονται ο Έπιφάνιος Δημητριάδης, ο Καισάριος Δαπόντε, ο Διονύσιος Έπιφανιάδης ο Γέροντας κλπ. 

Αχιλλέας Τζάρτζανος( 1873- 1946)

Αχιλλέας Τζάρτζανος( 1873- 1946)

ΘΕΣΣΑΑΙΚΟΣ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ ΣΤΑ ΜΕΤΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ
Ο προεπαναστατικός θεσσαλικός διαφωτισμός συνεχίστηκε με άλλες μορφές μέσα στη δεύτερη Τουρκοκρατία (1821-1881). Οι ξενιτεμένοι Θεσσαλοί μέ τα αμέτρητα κληροδοτήματα τους για τη σύσταση και συντήρηση σχολείων, υποτροφίες, δασκάλους κλπ. επιδιώκουν να τονώσουν τη θεσσαλική παιδεία, να ενισχύσουν τα θεσσαλικά γράμματα. Στην περίοδο αυτή το προβάδισμα το παίρνουν οι Θεσσαλοί της Αιγύπτου, που πρωτοστατούν στην πνευματική ζωή της Αλεξάνδρειας κατά τα χρόνια που άρχισε η ελληνική  παροικία να γίνεται πνευματικό αξιόλογο κέντρο. 
 Πρώτοι οι Θεσσαλοί της Αλεξάνδρειας λόγιοι, φιλόμουσοι, ιδεολόγοι. Κώστας Τσαγκαράδας, Πήλιος Ζάγρας (’Απόστολος Κωνσταντινίδης),Χρήστος Ζερβός, Πέτρος Μάγνης (Κ. Γ. Κωνσταντινίδης), Γ. Άδρακτάς.Έπειτα οι Θεσσαλοί λόγιοι τής ’Αθήνας. Περιορίζομαι μόνο σέ μερικά όνόματα: Θ. Άφεντούλης, Γ. Φιλάρετος, Δ. Τσοποτός, Γιάννης Κορδάτος, Άχ. Τζάρτζανος, Σωτήρης Σκίπης, Κώστας Νταϊφάς, Πάνος Ταγκόπουλος, Δ. Γιολδάσης, Γ. Ζωϊτόπουλος (Ζιοΰτος), Δημ. Σαράτσης, Μ. Καραγάτσης, Νίκος Παπάς, Άλ. Βαμβέτσος, Δημ. Πολυμέρης. Σωκράτης Βαμβάκος. Μεγάλο ένδιαφέρον παρουσιάζει ο θεσσαλικός τύπος. 

Picture

Ο Γεώργιος Βαλέτας γεννήθηκε το 1907 στη λεσβιακή Αργενο και πέθανε στην Αθήνα. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κι εργάστηκε για πολλά χρόνια στη Μέση Εκπαίδευση. Συνεργάστηκε στην εγκυκλοπαίδεια του «Πυρσού», γράφοντας λήμματα για πρόσωπα και πράγματα της νεότερης γραμματείας μας. Το 1938 η μεγάλη μελέτη του για τη ζωή και το έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών. Στην Κατοχή εντάχθηκε στο ΕΑΜ Λογοτεχνών. Μετά τον πόλεμο στράφηκε στις εκδόσεις παλαιών κειμένων, όπως: «Το χρονικό του Γαλαξιδιού» (1944), «Ελληνική Νομαρχία» (1949), «Λόγοι πατριωτικοί του πατριάρχη Σαμουήλ Χαντζερή» (1948), η τρίτομη «Ανθολογία της δημοτικής πεζογραφίας» (1947-1949), έκδοση ενδιαφέρουσα για την εποχή της. Στις 21 Απριλίου 1989, φεύγει από την ζωή ένας σημαντικός φιλόλογος: ο μελετητής κι εκδότης νεοελληνικών έργων.

Με απόλυτο σεβασμό σε αυτούς που έβαλαν τα πρώτα λιθαράκια και αυτούς που συνέχισαν να χτίζουν την σύγχρονη Ελλάδα. Η μιζέρια και η ζοφερότητα που κατά καιρούς κάνουν την εμφάνιση τους  πρέπει να γίνουν αφορμή για εξέλιξη ,γνώση για να μας δώσουν όλα τα εχέγγυα ώστε να διορθώνουμε λάθη και να κάνουμε άλματα στο μέλλον.

Το Πρωτότυπο μπορείτε να το διαβάσετε ΕΔΩ

Μαλίτα Κατερίνα