Σε συνέχεια του αφιερώματος στον Θεσσαλικό διαφωτισμό όπου στο πρώτο μέρος αναφερθήκαμε στο “Τι είναι ο νεοελληνικός διαφωτισμός”και για τους σταθμούς και τις περιόδους του ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ (1700-1821) συνεχίζουμε …Ο Θεσσαλικός Διαφωτισμός ήταν μια συλλογική προσπάθεια από ανθρώπους Θεσσαλούς και εκτός Θεσσαλίας. Η γνώση οι ιδέες δεν έχουν τοπικιστικά χαρακτηριστικά γιατί όπως θα διαπιστώσετε είναι κάτι σαν τα συγκοινωνούντα δοχεία …
H δημοτική Μούσα ,ήταν η σπίθα που πάνω στα βουνά, κρατούσε ζωντανή την κυνηγημένη ελληνική παιδεία.
Μέσα στη ζοφερή αυτή περίοδο τα σχολεία είχαν να αντιμετωπίσουν προβλήματα ,όπως την έλλειψη δασκάλων, που δεν μπορούσαν κάτω από τις αφόρητες συνθήκες δουλείας να επιτελέσουν το έργο τους. Το κατά καιρούς άνοιγμα και κλείσιμο των σχολείων οδηγούσε στη επιλογή, να στέλνουν σε όλη την Ανατολή δασκάλους, πού πήραν τα πρώτα στοιχεία γνώσης απ’ τά σπλάχνα τους, και στη πορεία αυτά τα ίδια να μένουν μικρά, χωρίς δασκάλους, χωρίς συνεχή ζωή, χωρίς διευρυμένη απήχηση. Τα σκολειά της Θεσσαλίας στην περίοδο αυτή θα μπορούσαμε να τα χαρακτηρίσουμε ως φυτώρια του νεοελληνικού διαφωτισμού. Η δίψα για μάθηση ανάγκαζε να στέλνουν τα παιδιά τους στη ξενιτειά για να πάρουν σέ ξένες Σχολές ανώτερη μόρφωση και να γίνουν περίφημοι δάσκαλοι σε ξένη γη.Ανάμεσα τους η παράδοση συγκαταλέγει και τον εθνεγέρτη Ρήγα.
Η ιστορία της παιδείας αναδεικνύει μεγάλους Θεσσαλούς διδασκάλους ,όπως χαρακτηριστικά τους προσφωνούσαν εκείνη την εποχή καλαμαράδες.Οι Ζαγοριανοί, πού «έφημίζοντο ώς
λόγιοι καί τά μέγιστα ώφέλησαν τήν άλλην Ελλάδα. Προσελαμβάνοντο δέ εις τήν υπηρεσίαν των τε ήγεμόνων των παριστρίων ήγεμονιών καί των μεγάλων Διερμηνέων, καί των Διερμηνέων τοϋ Στόλου τής ’Οθωμανικής αυτοκρατορίας καί πολλαχοΰ έχρησιμοποιήθησαν εύδοκίμως ώς καθηγηταί καί διδάσκαλοι τοϋ Γένους τοϋ δουλεύοντος τοϊς Τούρκοις» (Τρ. Εύαγγελίδης, δ.π. σελ. 200).
Ολοι αυτοί οι λόγιοι δάσκαλοι και κληρικοί Θεσσαλοί, ξεκίνησαν από τα μικρά θεσσαλικά σκολειά, ιδίως της Ζαγοράς, και του Τυρνάβου.
Κάποιες φωτεινές μορφές λογίων και δασκάλων, που βοήθησαν με το έργο τους τη θεσσαλική παιδεία στην κρίσιμη και μεταβατική αυτή περίοδο. Πρώτοι στη σειρά οι Αγραφιώτες λόγιοι και δάσκαλοι.
Εύγένιος Γιαννούλης Αίτωλός, ’Αναστάσιος Γόρδιος. Αναστάσιος Παντοδύναμος μαθητής του πρώτου ήταν και ο ιδρυτής της Ιστορικής Σχολής του Τυρνάβου. σπουδαίος λόγιος, που φήμη του τον έφερε στις καθεδρικές Σχολές τής Πόλης και της Αλεξανδρούπολης, και στη συνέχεια έγινε Μητροπολίτης της Θεσσαλονίκης. Αναστάσιος Γόρδιος :Αυτός που πρώτος έβαλε τις βάσεις της Σχολής Τρικάλων (1681-1683).Αργότερα
αποτραβήχτηκε στα Βραγγιανά τών Άγράφων, όπου συνέχισε το έργο του μεγάλου δασκάλου του Γιαννούλη.
Ευγένιος ο Αιτωλός (1595-1682), κατά κόσμον Ιωαννούλης ή Γιαννούλης υπήρξε επιφανής διδάσκαλος του Γένους και σθεναρός αγωνιστής της Ορθοδοξίας.
Μεγάλο είναι το εκπαιδευτικό έργο των Ζαχαρία Παπαστέλιου(Βολιώτη δασκάλου), ο Άνθιμος που κράτησε χρόνια τη Σχολή των Μηλιών και την παρέδωσε στον συνεχιστή μαθητή του Γρηγόριο Κωνσταντά.ο δάσκαλος Νικόλαος Ίωάννου Τρικαλινός Γεώργιος Τριανταφύλλου (1777-1807), που δίδαξε τριάντα και πάνω χρόνια στ’ Άμπελάκια κι ανάδειξε λαμπρούς και πολλούς μαθητές, ανάμεσά τους αναφέρεται κι Κωνσταντίνος Οικονόμου εξ Οικονόμων.”Ολους όμως αυτούς τους άφανείς διαδόχους της παιδείας επισκιάζει ο Ιωάννης Πέζαρος. “Υστερα από ευδόκιμη διδασκαλία στα σχολεία Τσαριτσάνης (1770-1775) και Βλαχολειβαδίου (Λειβαδιών) εγκαταστάθηκε οριστικά στην πατρίδα του Τύρναβο (1782), όπου δίδαξε ως στο θάνατό του.
Ανάμεσα στους πολλούς και λαμπρούς μαθητές του συγκαταλέγονται ο Κ. Κούμας καί Στέφανος Δούγκας. Ο Ιωάννης Πέζαρος ο Τυρναβίτης αυτός λόγιος άφησε μεγάλη παράδοση. Ήταν πνεύμα ζωντανό, φιλοσοφικό, ευρυμαθέστατο. Δίδασκε φιλολογικά και φιλοσοφικά μαθήματα .Για τους ξένους και φτωχούς μαθητές διατηρούσε κοινόβιο.
«Πολλοί πεπαιδευμένοι διαβαίνοντες άπό τόν Τύρναβον, πολλοί Εύρωπαΐοι ιατροί, μαθόντες τήν γλώσσαν μας,ήκουσαν καί έθαύμασαν τήν σειρήνα των λόγων τού Πεζάρου… Συνήρπαζε τούς άκροατάς του εις θάμβος, μάλιστα έπειδή καθώς έπαρατήρει, ότι οί λόγοι του δέν ήσαν παλαιοί, αλλά πρόσφατοι καί τώρα γεννώμενοι άπό τόν μέγαν νοΰν του, άναλόγως με τάς περιστάσεις» (Κούμας).
Ακολουθούσε τον Ευγένιο Βούλγαρη και τό Νικηφόρο Θεοτόκη. Η στάση ήταν, ανάμεσα στο παλιό και νέο σύστημα, στις καθιερωμένες και νεόφερτες αρχές και μεθόδους διδασκαλίας και σκέψης. Όταν άκουσε ότι Σέργιος Μακραϊος αναίρεσε το σύστημα τού Κοπερνίκου είπε μέ γέλια «ώ! άκόμη εΐμεθα νήπιοι καί !». μεγάλος αυτός λόγος του Πέζαρου άποτελεί το προανάκρουσμα του νεοελλαδικού διαφωτισμού, στην κρίσιμη καμπή, πού έσβηναν τα μεσαιωνικά σκοτάδια στον ελληνικό ορίζοντα.
Με τη θεσσαλική παράδοση άμεσα είναι συνδεδεμένος και ο λόγιος Ζαγοριανός πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Καλλίνικος ’ (1713-1790).”Υστερα από πολλούς αγώνες, περιπέτειες και διωγμούς, τραβήχτηκε στην πατρίδα του.
Μεγάλη και σημαντική πρέπει να θεωρηθεί η συμβολή του Χιώτη πατριάρχη Λαρίσης Διονύσιο Καλλιάρχη στήν ανάπτυξη της Θεσσαλικής παιδείας. Ο φωτισμένος αυτός ιεράρχης δημιούργησε με το σύντομο
πέρασμά του (1793-1804) απ’ τη μητρόπολη της Λάρισας εποχή. Ανίδρυσε την εκκλησία του άγιου Αχίλλειου. Ο λόγος και το έργο των παραπάνω έριξε τους σπόρους στης γνώσης για να βγει η Θεσσαλία απ’ το σκοτάδι της αμάθειας, νά αναγεννηθεί μετά τις θλιβερές επιπτώσεις των Ορλωφικών.
Το πρώτο ελληνικό παρθεναγωγείο ιδρύθηκε στην Άγιά με χορηγία των ξενιτεμένων.
Κέντρα αξιόλογα σε όλη τη διαδρομή της εκπαιδευτικής ιστορίας της Θεσσαλίας στάθηκαν κυρίως Ζαγορά,
τά Άμπελάκια, Τσαριτσάνη, Τύρναβος, καί τά Τρίκκαλα. Αυτά τα σχολεία, αν και δεν μπόρεσαν να έξελιχθούν σε ένα ανώτερο τύπο νεωτεριστικής Σχολής (Ακαδημίας, όπως την έλεγαν τότε), όπως η Ακαδημία Κυδωνιών, που έγινε φάρος όλης της ’Ανατολής, και το Φιλολογικό Γυμνάσιο τής Σμύρνης, πού το αναδείξανε σέ ευρωπαϊκό Λύκειο δύο μεγάλοι Θεσσαλοί διαφωτιστές,Κ. Κούμας καί Κ. Οικονόμος.
Μπορούμε επίσης να επισημάνουμε ότι εκτός από τον Κωνσταντά, κανείς άλλος από τούς αμέτρητους διαφωτιστές τής Θεσσαλίας έμεινε στην πατρίδα του. Αυτό πρέπει να αποδοθεί σε δύο λόγους. Στη
μεγάλη ζήτηση, που είχαν στα χρόνια εκείνα της γενικής αφύπνισης οι μορφωμένοι δάσκαλοι. Κυρίως όμως στις δύσκολες συνθήκες, που αντιμετώπιζε η ανάπτυξη της παιδείας στη Θεσσαλία.
Η αφύπνιση και προσπάθεια να αντιταχθούν στο σκοταδισμό κάποιοι άνθρωποι στο παρελθόν αποτελούν κληρονομιά όλων μας. Τα δεδομένα που δημιούργησαν σταθερές στη ζωή μας στο παρόν ,για να αποκτηθούν καθιερωθούν και μεταλαμπαδευτούν απαιτήθηκε χρόνος ,κόπος, και προσωπικά οράματα.
Σε επόμενο άρθρο θα συνεχίσουμε την Ιστορική αυτή αναδρομή που αφορά τη Θεσσαλία ως κοιτίδα του διαφωτισμού .Ο διαφωτισμός δεν έχει όρια κάποιοι έριξαν τον σπόρο και στη συνέχεια ο σπόρος έγινε λουλούδι που άντεξε τις κακουχίες στο δρόμο του. Ο μαρασμός δεν επηρέασε τον σπόρο του αντίθετα υπήρξαν άνθρωποι που με περισσή φροντίδα τον έκαναν να ανθίσει και να σκορπίσει το φως της γνώσης παντού…
Το Πρωτότυπο μπορείτε να το διαβάσετε ΕΔΩ
Της Κατερίνας Μαλίτα
