Τίτλος έργου Πηνειός Καλλιτέχνης Κασπαριάν ΓιώργοςΣυλλογή Γεωργίου Ι. Κατσίγρα
10.12.1806 W. M. LEAKEΟ Ουίλιαμ Μάρτιν Ληκ (William Martin Leake), ο οποίος στα Ελληνικά αποδίδεται συχνά ως Γουλιέλμος Μαρτίνος Ληκ, (1777-1860) ήταν Βρετανός στρατιωτικός, διπλωμάτης, τοπογράφος, αρχαιόφιλος, περιηγητής και συγγραφέας. Το 1810 άρχισε να επεξεργάζεται το υλικό που έφερε από την Ελλάδα με σκοπό να το παρουσιάσει στο κοινό σε μια σειρά εκδόσεων από το 1814 μέχρι το 1859.Σε ένα από αυτά τα περιηγητικά βιβλία που περιέχουν σημαντικές πληροφορίες για διά Γυρίζουμε πίσω στο 1806 και ανακαλύπτουμε μέσα από τα μάτια του περιηγητή τη ζωή ,τα γεγονότα, τα ΄ήθη την κοινωνία της εποχής.Κάθε αφήγηση είναι διαφορετική αλλά όλες μαζί συμπληρώνουν το παζλ του παρελθόντος. Οι ρίζες μας είναι η ζωή μας ,η αφετηρία μας. Οι επιρροές που δεχόμαστε σε όλα τα επίπεδα είναι καινούργιες ρίζες που αν τις μπολιάσουμε με τις παλιές δημιουργούμε την ιστορία της εξέλιξης μας .
Ο Τύρναβος ΤΟ 1806 αριθμούσε 1500 0ικογένειες ,από τις οποίες οι 70 ήταν μουσουλμανικές. Εάν υποθέσουμε ότι η κάθε οικογένεια κατά μέσο όρο ήταν πενταμελής μιλάμε για 7.500 κατοίκους από αυτούς 350 μουσουλμάνοι. Περιδιαβαίνοντας τον Τύρναβο o Leake κατέγραψε 6 τζαμιά. Η αριθμητική σχέση μουσουλμάνων τζαμιών δείχνει μια αισθητή μείωση των μουσουλμάνων στην περιοχή. Όπως ο ίδιος αναφέρει από πληροφορίες που συνέλεξε , αναφέρονται για 4000 σπίτια που θεωρεί ότι έχει μια βάση εάν σκεφτεί κανείς ότι πολλά σπίτια ήταν ερειπωμένα και ακατακοίκητα. Αιτίες της συρρίκνωσης του μουσουλμανικού πληθυσμού ανάγεται ,σύμφωνα πάντα με την άποψη του περιηγητή ,κατά πρώτον στην πανούκλα ,που για πολλά χρόνια ΄μαίνονταν στην περιοχή και ξεκλήρισε οικογένειες. Μια άλλη αιτία αποδίδεται στον πρώτο ρωσοτουρκικό πόλεμο (1787-1792) που έφερε πολλούς Αλβανούς στη Θεσσαλία. Ο τελευταίος λόγος αποδίδεται στην επικράτηση του Αλή Πασά που εκδίωξε τους τούρκους. Σύμφωνα με τον Leake το όνομα Τύρναβος είναι σλαβονικής προέλευσης. Σύμφωνα με την παραπάνω άποψη μάλλον υπήρχε σλαβονική πληθυσμιακή ομάδα στην περιοχή και πρέπει να έχει σχέση με το Τίρναβο Βουλγαρίας. Η άποψη αυτή δεν έχει τεκμηριωθεί γιατί Τύρναβος σημαίνει ,ακανθότοπος, που το συναντούμε και σε άλλα μέρη έτσι απομακρύνεται ο συσχετισμός με τον Τίρναβο Βουλγαρίας. Στη συνέχεια της περιηγητικής αφήγησης αναφέρονται και τα τοπωνύμια Εζερός ή Ασκουρίς ή Ασκυρίδα, παλαιότερα Νεζερός (ήταν αποξηραμένη λίμνη της Θεσσαλίας, που βρισκόταν στις νότιες πλαγιές του Ολύμπου, νότια του χωριού Καλλιπεύκη. Αποξηράθηκε το 1911 με σκοπό την δημιουργία καλλιεργήσιμης γης, άλλα και την εξάλειψη της ελονοσίας που ταλαιπωρούσε τον τοπικό πληθυσμό. Η λίμνη πριν την αποξήρανσή της καταλάμβανε έκταση 5.500 στρεμμάτων. Ένα άλλο τοπωνύμιο που αναφέρεται είναι το Τίταρος . Ένα ασβεστολιθικό βουνό με ψηλότερη κορυφή το Μικρό Φλάμπουρο στα 1.834 μέτρα, που απλώνεται με δυτική προς ανατολική κατεύθυνση, στα βόρεια του Νομού Λάρισας, στα όρια της Μακεδονίας με τη Θεσσαλία. Μέσα σε αυτά τα περιηγητικά κείμενα γίνεται αναφορά στο τοπωνύμιο Τσαριτσάνη και Ραψάνη. Είναι γνωστό ότι ο Τύρναβος και η Τσαριτσάνη γνώρισαν μεγάλη ανάπτυξη λόγω της υφαντουργίας και την βαφή των προϊόντων από βαμβάκι, ή αυτά που η σύνθεση τους είναι βαμβάκι και μετάξι γνωστά ως μπουχασιά ,και αλατζάδων που στον Τύρναβο κατασκευαστές αλατζάδων υπάρχουν ήδη από το 1658.Πετσέτες τούρκικου και ελληνικού τύπου με χρυσή κλωστή και μαντήλες για το κεφαλοδέσιμο και για τη μέση ήταν κάποια από τα προϊόντα που κατασκευάζανε. Ο Μητροπολίτης Λάρισας Γαβριήλ Γκάγκας γιαννιώτης στην καταγωγή (από τον Σεπτέμβριο του 1806 έως και τον Οκτώβριο του 1810) επισκέφθηκε τώρα τον Τύρναβο . Ήταν Μητροπολίτης Γρεβεννών και μετά Ιωαννίνων. Ο Leake τον είχε συναντήσει ένα χρόνο πριν στα Ιωάννινα και μας πληροφορεί ότι ο Μητροπολίτης πλήρωσε στην Πύλη 60 πουγκιά που ισοδυναμούν σε 30.000 γρόσια διότι μετά την ανάληψη των καθηκόντων διαπιστώθηκε χρέος 300 πουγκιών που ισοδυναμούν με 150.000 γρόσια που επιβάρυναν την Μητρόπολη με ιδιαίτερα υψηλό επιτόκιο. Το παραπάνω ποσό ήταν δύσκολο να πληρωθεί διότι οι εξαγωγές δημητριακών από την Θεσσαλία απαγορεύονται για όλους εκτός από τους κρατικούς πράκτορες. Όλες οι Ελληνικές Επισκοπές ήταν βεβαρημένες από πολλά χρέη. Στην Ελλάδα εν αντιθέσει με άλλα κράτη οι επισκοπές απαλλάσσονταν από Η ενναλακτική λύση ήταν να δανείζονται από εκείνους που δεν ρισκάρουν τα χρήματα για την ενασχόληση με το εμπόριο. Η αποπληρωμή των τόκων έδινε μια καλή αφορμή στους μητροπολίτες να επιβάλλουν την συγκέντρωση των χρηματικών ποσών από τους λαϊκούς και κληρικούς. Οι Μητροπολίτες του πασσαλικίου (περιφέρειας) του Αλή Πασά στο να συγκεντρώσουν τα χρήματα βοηθιούνταν από τις διαταγές της Αυτού Υψηλότητος. Ιδιαίτερα στον Μητροπολίτη Ιωαννίνων διέθετε ένα ή δύο παλληκάρια για την ασφάλεια του. Η επιρροή του Αλή Πασά στην Κωνσταντινούπολη είχε ως αποτέλεσμα ο Μητροπολίτης Γρεβενών Γαβριήλ Γκάγκας μετατέθηκε από την Μητρόπολη Γρεβενών σε αυτή της Λάρισας. Για τον Μητροπολίτη αυτό ήταν προαγωγή ,για τον Αλή Πασά από την άλλη ένας δόλιος τρόπος για αποκτήσει επιρροή σε αυτό το κομμάτι της Θεσσαλίας. Λόγω δε των σχέσεων που είχε αναπτύξει με τον Μητροπολίτη καθώς τον φιξενούσε στην αυλή του για μεγάλο διάστημα τον έχει υποχείριο του. Εκείνη την εποχή το μεγαλύτερο σπίτι στον Τύρναβο ήταν αυτό του γιου του Αλή Πασά Μουχτάρ Πασά που το έκτισέ για λογαριασμό ενός νέου του Αντίνοου που ο πατέρας του είχε διατάξει την θανάτωση του ,μετά από παράπονα της συζύγου του Μουχτάρ .Ο Μουχτάρ λοιπόν τον έσωσε κρύβοντας τον..... Γίνεται και αναφορά σε Αρχαιά σκόρπια ευρήματα που πολλά από αυτά δεν ήταν εύκολα να τα δει κανείς μιας και βρίσκονταν μέσα σε σπίτια. Λέγεται ότι πολλά από αυτά μεταφέρθηκαν από τον λόφο Καστρί του Αμπελώνα την Φάλλανα που απέχει λίγα μόνο χιλιόμετρα από τον Τύρναβο. Μέσα στα ευρήματα της αρχαιότητας αναφέρει μια επιτύμβια στήλη σε ένα πηγάδι της πόλης. Η στήλη αυτή αναπαριστά μια γυναίκα καθισμένη σε πολυθρόνα με ένα ανάκλιντρο μπροστά της που πάνω καθόταν ένα παιδί που απλώνει τα χέρια του για να βρεθεί στην αγκαλιά της. Μέσα στις εκκλησίες υπάρχουν ελάχιστες επιτύμβιες στήλες. Ενα αξιοπρόσεκτο μνημείο βρίσκεται στην αυλή που περιβάλλει τον μητροπολιτικό ναό του Προδρόμου και το επισκοπείο. Μια λέια τετράγωνη μαρμάρινη πλάκα με μία επιγραφή στην στενή πλευρά στην Αιολική ή Θεσσαλική διάλεκτο. Πρόκειται γοα ένα ανάθημα στον Απόλλωνα Κερδώο από τον Σωσίπατρο τον Πολεμαρχίδα ο οποίος ήταν ιερομνήμονας(θρησκευτικοί αντιπροσώποι, που ονομάζονταν και αμφικτίονες ή σύνεδροι). και αρχιδαφνοφόρος (αυτός που ηγείτο αυτών που έφερναν κλαδιά ή δάφνινα στεφάνια. Οι Τυρναβίτες καλλιεργούν καλαμπόκι ,βαμβάκι, αμπέλια όχι όμως σε μεγάλη έκταση ,γιατί στα όρια του προς τα νότια υπάρχουν τα χωράφια της Λάρισας ,και στα Βορειονατολικά των κονιαροχωριών Καζακλάρι(Αμπελώνας), Μισαλάρι(Ροδιά), Καρατζόλι(Αργυροπούλι).Τα χωριά αυτά όπως και το Τατάρι(Φαλάννη),Μπακρίνα(Γυρτώνη) κατοικούνται αποκλειστικά από Τούρκους. Οι κάτοικοι ήταν γνήσιοι άποικοι από την Κόνια-Ικόνιο και ήρθαν στην περιοχή μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Είναι οι Γιουρούκοι Τούρκοι που 1454 και 1455 ίδρυσαν δικούς τους οικισμούς στις ρίζες του Ολύμπου από τον Τύρναβο έως τα Τέμπη. Είναι φιλήσυχοι άνθρωποι με αποκλειστική ασχολία την καλλιέργεια γης. Οι Αλβανοί τους περιφρονούν και η μόνη τους έννοια η εξουσία που η απόκτηση της είναι βαμμένη με αίμα από το σπαθί και το ντουφέκι τους. Οι θεριστάδες του Τυρνάβου αμείβονται με 80 -100 παράδες που ισοδυναμούν με 2-2,5 γρόσια την ημέρα ,με κρέας και καρασί χωρίς ψωμί. Το κρασί ήταν καλό αλλά βιαζόταν να το βγάλουν από τα σταφύλια πριν ολοκληρωθεί η ζύμωση. Οπως σε όλη την Ελλάδα το νερώνουν πριν το πουλήσουν στα κρασοπουλεια,αλλά δεν αναμειγνύουν το ρετσίνι. Το κρασί του Τυρνάβου λέγεται Πήλινος αρωματίζεται με βότανα και έχει ευχάριστη γεύση. Το βουνό πάνω από την πόλη λέγεται Κριτήρι και η κορυφογραμμή του βρίσκεται λίγο δυτικά της οριαγραμμής που διαγράφεται από την Ελασσόνα προς Τύρναβο. Η κορυφογραμμή εκτείνεται ως φαίνεται μέχρι την Κλεισούρα(τα στενά του Καλαμακίου ,Αμυγδαλέα Λάρισας) ή στη δίοδο μέσα από την οποία ο Πηνειός εξέρχεται από την Δυτική Θεσσαλική Πεδιάδα και εισέρχεται στη Λαρισινή.Ο περιηγητής αναφέρεται και σε μια άλλη δίοδο πιο στενή νοτίως του Τυρνάβου μέσα στον οποίο εισέρχεται στην πεδιάδα ο Τιταρήσιος(ΞεΡάγης ή Ξηριάς).Ο Τιταρήσιος ρέει παράλληλα με τους πρόποδες του λόφου και αφήνοντας τον Τύρναβο στην αριστερή του όχθη ακολουθεί ανατολική ροή μέχρι να ενωθεί με τον Πηνειό ανάμεσα στο Μισσαλάρι και Καζακλάρι. Αντάξιος του ονόματος του ο Ξηριάς αφού δεν είχε νερό ,σε ανίθεση με τον παραπόταμο του ,τον ΕλλασσονΊτικο. Η έλειψη νερού στον Τιταρήσιο σύμφωνα με τον περιηγητή οφείλεται στη χρήση του για το πότισμα των κήπων και των χωραφιών. Συγκρατούν τα νερά στην πεδιάδα του Δομένικου , στη κοιλάδα του Δαμασίου και σε ένα κανάλι το οποίο μετέφερε νερό στη Λάρισα. Υπάρχουν φορές που κατεβάζει πολύ νερό και αυτό η γέφυρα με τα 15 τόξα που υπάρχει στη είσοδο της πόλης (προϋπήρχε της γέφυρας που κτίσθηκε το 1900). Μια διαπίστωση που έκανε ο περιηγητής ήταν ότι οι ανώτερες τάξεις της κοινωνίας του Τυρνάβου πολύ περισσότερο από τους οικονομικά ασθενέστερους δεν γνώριζαν τίποτα για την περιοχή. Όπως ο ίδιος αναφέρει ότι ο ιδιοκτήτης του σπιτιού που φιλοξενήθηκε από τους πλουσιότερους της περιοχής ,είχε ζήσει και στην Γερμανία του ζήτησε βότανο που μετατρέπει τον χαλκό σε χρυσό και έμαθε από τον ξένο για πρώτη φορά ότι το ποτάμι που διασχίζει τον Τύρναβο είναι το ίδιο με αυτό της Ελασσόνας και πηγάζει από τον Όλυμπο....
Πηγή: Ταξίδι στη Θεσσαλία το 1806(Τύρναβος-Λάρισα-Τέμπη)
Μετφραση από τα ΑγγλικάΒασίλης Ευ.Αργυρούλης
Σχόλια Κώστας Σπανός.
Θεσσαλικό Ημερολόγιο Κεφάλαιο ΧΧΙΧ Τύρναβος τόμος 43 σελ :209-214
Γράφει Μαλίτα Κατερίνα
