HomeΙΣΤΟΡΙΑ

Τα Συντάγματα του Αγώνα και η Ελευθερία του Τύπου

Τα Συντάγματα του Αγώνα και η Ελευθερία του Τύπου

Οι εφημερίδες της επαναστατικής περιόδου.

Κατά τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης εκδίδονται στον Ελλαδικό χώρο μία σειρά από εφημερίδες με πρωτοβουλία των λεγόμενων εκσυγχρονιστών και των φιλελλήνων με πέντε από τους εκδότες των βασικών εκδοτικών προσπαθειών να είναι φιλελεύθεροι και συνταγματικοί (Διαμαντούρος 1972: 418).

Η έκδοση των εφημερίδων της λεγόμενης επαναστατικής περιόδου έχει ως στόχο την διάδοση των εθνικών ιδεών και την νικηφόρα έκβαση της επανάστασης και υπό αυτή την έννοια ο προσανατολισμός και το περιεχόμενο των έντυπων της περιόδου αυτής είναι πολιτικός και εθνικό-απελευθερωτικός (Σκαμνάκης 2009). Αλλωστε γνωστή είναι η φράση που χρησιμοποίησε σε επιστολή που έστειλε ο Αδαμάντιος Κοραής προς τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο: «Συστήσατε αμέσως εφημερίδας εις διάδοσιν ειδήσεων.

Διά των εφημερίδων και των ιεροκηρύκων μπορείτε να εξάψετε γενικόν ενθουσιασμόν» (Λαμπρινός 1982: 12). Πάντως η αντίθεση που εμφανίστηκε στο εσωτερικό των Ελλήνων μεταξύ των ακτημόνων και των αρχόντων μεταξύ δηλαδή των αγροτών και της ανερχόμενης αστικής τάξης μέρος της οποίας ήταν επικεφαλής των πελατειακών ενώσεων και δικτύων είχε ήδη αρχίσει να αναπτύσσεται.

Οι ακτήμονες πρόσβλεπαν στη νικηφόρο έκβαση της επανάστασης επειδή θα οδηγούσε σε μία αναδιανομή της γης προς όφελός τους ενώ οι προύχοντες στην αγορά της γης από τους Τούρκους εφόσον οι τελευταίοι θα αναγκαζόταν να αποχωρήσουν από την ελεύθερη πλέον Ελλάδα. Μάλιστα ορισμένοι εξ’ αυτών δεν έβλεπαν θετικά την προσπάθεια έκδοσης εφημερίδων.

Χαρακτηριστική είναι η φράση ενός προύχοντα της Μάνης, του Παναγιώτη Κρεββατά, ο οποίος σε μία συνέλευση των οπλαρχηγών στην Καλαμάτα με αφορμή την προσπάθεια έκδοσης της πρώτης εφημερίδας σε ελεύθερο ελληνικό έδαφος έλεγε ότι «δεν μας χρειάζονται προς το παρόν εφημερίδες γιατί η δημοσιογραφία θα χαλάση τα μυαλά των ξυπόλητων και των κολλιγάδων, θα πάρη ο νους των αέρα, γιατί οι δημοσιογράφοι θα γράφουν ό,τι τους κατέβει» (Σκανδάμης 1969: 10).

Η έκδοση των χειρόγραφων εφημερίδων με πρώτη την άνευ τίτλου “Εφημερίδα του Γαλαξιδίου” την γνωστή και ως “ψευτοεφημερίδα” τον Μάρτιο του 1821 και την “Αιτωλική”, στις 10 Αυγούστου του ιδίου έτους. Η τρίτη χειρόγραφη, ο “Αχελώος”, κυκλοφόρησε τον Φεβρουάριο του 1822 στο Αγρίνιο.
Το 1824 χαρακτηρίζεται ως ορόσημο για την ανάπτυξη του ελληνικού Τύπου και της ελληνικής δημοσιογραφίας (Κουμαριανού 1971). Κατά τη διάρκεια αυτού του έτους τρεις εφημερίδες κυκλοφορούν σε ένα διευρυμένο ελεύθερο πλέον ελληνικό έδαφος.

Τα “Ελληνικά Χρονικά” αποτέλεσμα των προσπαθειών του ιρλανδικής καταγωγής, φιλέλληνα, συνταγματάρχη Leicester Stanhope και του επίσης Ελβετού φιλέλληνα John Jacob Meyer ο οποίος αναλαμβάνει την έκδοση τους με την οικονομική υποστήριξη του Λόρδου Byron (Mastoridis 1999: 90). Όπως αναφέρει η Κουμαριανού ο Meyer δεν δίστασε να συγκρουστεί με την τότε Διοίκηση η οποία κατάσχεσε ορισμένα φύλλα του (Κουμαριανού 1971; Καζαντζή-Ζαμάνικου 1971: 69).

H δεύτερη εκδοτική προσπάθεια είναι “Ο Φίλος του Νόμου” μία πρωτοβουλία του Ιταλού φιλέλληνα, Joseph N. Chiappe. Η εν λόγω εφημερίδα εκδόθηκε στην Υδρα τον Μάρτιο του 1824 (Καρυκόπουλος 1984: 47).

Τέλος η Εφημερίς των Αθηνών εκδόθηκε και αυτή το 1824, στην μετέπειτα πρωτεύουσα του Ελληνικού κράτους, μετά από προσπάθειες ξανά των φιλελλήνων και ειδικά του Leicester Stanhope (Παπαλεξάνδρου 1971:116).
Τον Οκτώβριο του 1825 εκδίδεται στο Ναύπλιο η “Γενική Εφημερίς της Ελλάδος” ως το επίσημο όργανο της τότε Ελληνικής Διοίκησης η οποία διορίζει τον Θεόκλητο Φαρμακίδη ως εφημεριδογράφο. Το τελευταίο τεύχος κυκλοφόρησε την 23η Μαρτίου του 1832. Αργότερα, τον Φεβρουάριο του 1833, θα μετονομαστεί σε “Εθνική Εφημερίς” και στη συνέχεια ως “Εφημερίδα της Κυβερνήσεως” της οποίας το πρώτο τεύχος εκτυπώθηκε στο Ναύπλιο στις 16 Φεβρουαρίου του 1833 (Μάγερ 1957: 32).

efimerides 1

Ο εν λόγω τίτλος όπως είναι γνωστό εξακολουθεί να υφίσταται και να αποτελεί το επίσημο όργανο της ελληνικής κυβέρνησης στο οποίο δημοσιεύονται οι νόμοι, τα προεδρικά διατάγματα οι υπουργικές αποφάσεις καθώς και γενικότερες πράξεις της διοίκησης. Η τελευταία εφημερίδα της λεγόμενης επαναστατικής περιόδου είναι “Η Ανεξάρτητος Εφημερίς της Ελλάδος” η οποία εκδίδεται στην Υδρα τον Ιούλιο του 1827 από ένα Υδραίο ναυτικό, τον Παντελή Κ. Παντελή, με θέσεις ριζοσπαστικές και αρθρογραφία κατά των αριστοκρατών της εποχής (Καζαντζή-Ζαμάνικου 1971: 73).
Γενικά η περίοδος από την έναρξη της επανάστασης έως και την έλευση του Καποδίστρια το 1828 μπορεί να χαρακτηριστεί ως μία περίοδος συγκρατημένης εκδοτικής δραστηριότητας εξαιτίας των αντικειμενικών δυσκολιών που αντιμετωπίζει ο Πόλεμος της Ανεξαρτησίας. Ομως παρά τις δυσκολίες δεν έχουν εκλείψει οι προσπάθειες της υπό διαμόρφωση πολιτικής ελίτ να παρέμβει και να περιορίσει την ελευθεροτυπία. Κατά ένα περίεργο τρόπο είναι ο ηγέτης των λεγόμενων εκσυγχρονιστών Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος που επιμένει στην προσθήκη τριών περιοριστικών όρων στο υπό διαμόρφωση Σύνταγμα του Αστρους όπως θα δούμε παρακάτω.

Σύμφωνα με την Κουμαριανού οι εν λόγω περιορισμοί οδήγησαν σε παρεμβάσεις στην Εφημερίς των Αθηνών και στα Ελληνικά Χρονικά και τέλος στην αποπομπή του εκδότη Θεόκλητου Φαρμακίδη από την Γενική Εφημερίδα της Κυβέρνησης (Κουμαριανού 1971). Πάντως εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η εκδήλωση απεργίας στην Γενική Εφημερίδα της Κυβέρνησης τον Μάρτιο του 1826 η οποία χαρακτηρίζεται ως η πρώτη απεργία τεχνικών στον ελληνικό Τύπο (Καρυκόπουλος 1984: 49).
Το πρώτο Σύνταγμα της Επιδαύρου το 1822 όπως αυτό αναθεωρήθηκε με το Σύνταγμα του Αστρους το οποίο ψηφίστηκε από την Β’ Εθνοσυνέλευση το 1823 κατοχυρώνει την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών και την Ελευθερία του Τύπου θέτοντας όμως τρεις περιορισμούς. Οι περιορισμοί αυτοί αφορούσαν την προσβολή της χριστιανικής θρησκείας, την προσβολή της προσωπικότητας, των ηθικών αξιών ενώ περιόριζε την έκδοση εφημερίδων μόνο στους Ελληνες πολίτες.

Ταυτόχρονα ενώ απέκλειε τα προληπτικά μέτρα επέτρεπε τα κατασταλτικά (Αντωνόπουλος 1965: 33).
Το Σύνταγμα της Τροιζήνας το οποίο ψηφίσθηκε από την Γ’ Εθνοσυνέλευση το 1827 διακήρυξε επίσης την ελευθερία έκφρασης διά του Τύπου ενώ απαγόρευσε την προληπτική λογοκρισία. Ομως και το Σύνταγμα του 1827 κινήθηκε στα πλαίσια των δύο προηγουμένων επικυρώνοντας τους τρεις προγενέστερους περιορισμούς και τα κατασταλτικά μέτρα. Γενικά οι πρώτες προσπάθειες οι οποίες αφορούν την Ελευθερία του Τύπου παρά τους περιορισμούς κρίνονται ως εξαιρετικά φιλελεύθερες.

Αλλωστε τα επονομαζόμενα Συντάγματα του αγώνα διαπνέονται στο σύνολό τους από ένα ριζοσπαστικό φιλελευθερισμό που δεν συνάδει με την τότε πολιτική κατάσταση στην υπόλοιπη Ευρώπη όπου εκείνη την περίοδο επικρατούν συντηρητικές και αντιδραστικές δυνάμεις. Ηταν από τα πιο φιλελεύθερα σε ευρωπαϊκό επίπεδο (Hering 2008: 85).

Ο Αλεβιζάτος αναφέρει ότι η προστασία της ισότητας και η εξαγγελία κοινωνικών παροχών στα εν λόγω Συντάγματα είναι μάλλον πρωτόγνωρη στις φιλελεύθερες διακηρύξεις της εποχής η οποία έμελλε να αποτελέσει έκτοτε σταθερή παράμετρο σε όλα τα μεταγενέστερα Συντάγματα της χώρας (Αλεβιζάτος 2011: 63).

Ως εκ τούτου για τα δεδομένα της εποχής τους οι επιλογές αυτές είναι ριζοσπαστικές και δεν φαίνεται να λαμβάνουν υπόψη τους συσχετισμούς δυνάμεων που υπάρχουν στη διεθνή κοινωνία στην οποία απευθύνεται και στην οποία προσβλέπει το υπό σύσταση κράτος (Βενιζέλος 2001).Πηγή