Της Αποστολίας Πάνου
‘’Σφόδρα παλαιά και μυθώδη και ουχί ομολογούμενα’’, δηλαδή αναπόδεικτα και ασαφή είναι τα καθέκαστα της ιστορίας της αρχαίας Θεσσαλίας, κατά τον ιστορικό και γεωγράφο Στράβωνα.
Από τις λέξεις θέσις και αλς, δηλαδή η θέση της θάλασσας, θεωρείται ότι προέρχεται η λέξη Θεσσαλία. Κατά παρόμοιο τρόπο, το γεγονός ότι ήταν λίμνη στα απώτερα προϊστορικά χρόνια οδήγησε ορισμένους γλωσσολόγους να δεχθούν ότι η λέξη ‘’Θεσσαλός’’ έχει την ίδια σημασία και προέλευση με τη λέξη ‘’θαλάσσιος’’ και σημαίνει τον κάτοικο του υδάτινου μέρους, της θάλασσας. Η θαλασσία, λοιπόν, με την αντιμετάθεση των γραμμάτων και για να αποφευχθεί η επανάληψη του γράμματος (α) έγινε θεσσαλία.
Τη γη που πήρε το όνομα Θεσσαλία, της οποίας τα όρια με βάση τις γνώσεις του Στράβωνα και των νεότερων ερευνητών ήταν πλατύτερα από τα σημερινά (κατά τους Γεωμετρικούς χρόνους,11ου έως τον 8ο αι. π.X.) αποκαλούσαν με διάφορα ονόματα, πριν την εισβολή και την εγκατάσταση των Θεσσαλών.
Έχουν παραδοθεί διάφορα ονόματα, όπως Πυρραία από την Πύρρα, σύζυγο του μυθικού Δευκαλίωνα και Πελασγία από τον μυθικό γενάρχη των Πελασγών, Πελασγό, Αιμονία από τον Αίμονα, γιο του Πελασγού και ηγέτη των Αιμόνων που ήταν προθεσσαλικοί και προελληνικοί κάτοικοι της περιοχής.
Τα αιολόφωνα φύλα 1900-1600 π.Χ. ΙΕΕ, τομ.Α’
Αιολίς, λόγω της αιολικής φυλής που κατοικούσε εκεί και Νεσσωνίς από την ομώνυμη λίμνη, ή από το γιο του Θεσσαλού Νέσσωνα. Ο Όμηρος ονόμαζε τη θεσσαλική χώρα με την ευρύτερη έννοια με το επίθετο πελασγικόν, για να αντιδιαστείλει τη Θεσσαλία από την Πελοπόννησο που ονομαζόταν ‘’Αχαϊκόν Άργος’’.
Κατά τον Στράβωνα, οι παλαιότεροι εγκατεστημένοι εκεί λαοί, ήταν κυρίως οι Πελασγοί, αλλά και οι Αίμονες στη Λάρισα και γενικά στη Θεσσαλία, οι Λέλεγες-στα τέλη Νεολιθικής, αρχές Χαλκοκρατίας- που μιλούσαν τη γλώσσα των Χετταίων Μικρασιατών.
Κινητικότητα παρατηρείται μετά το 1900 π.Χ., όταν συντελούνται μετακινήσεις αρχαιοελληνικών φύλων προς και από τη Θεσσαλία σε δύο περιόδους, την ύστερη Εποχή του Χαλκού και αργότερα, την εποχή του Σιδήρου ή αλλιώς την Γεωμετρική περίοδο.
Πρωτοελληνικές ομάδες, αιολόφωνα φύλα, οι Περραιβοί, οι Αινιάνες, οι Φλεγύες, οι Μινύες, οι Λαπίθες, καθώς και οι Δόλοπες και οι Μάγνητες, αρχαιοελληνικά φύλα, έφτασαν στη νότιο Θεσσαλία αρχικά γύρω στα 1900 π.Χ. και υπέταξαν ακόμα τους εκεί εγκατεστημένους Αχαιούς, αιολικό φύλο και αυτοί, τμήμα ενός λαού ινδοευρωπαϊκού, απλωμένο και σε άλλες ελληνικές χώρες.
Εξάλλου, οι Ίωνες που στα ιστορικά χρόνια περιορίστηκαν σε μια μόνο περιοχή, την Αττική, είχαν κατοικήσει γύρω στα 1900 π.Χ. στη Β.Δ. Θεσσαλία, όπου μαρτυρείται ο Ίων ποταμός. Όσον αφορά τους Δωριείς, αυτοί κατέλαβαν την περιοχή στις παρυφές του Ολύμπου, την ονομαζόμενη Δωρίδα, κατόπιν Περραιβία και Εστιαιώτιδα.
Οι Θεσσαλοί που κατοικούσαν από το 1900 π.Χ και έπειτα κάπου ανάμεσα στη Θεσσαλία και την Ήπειρο, διαμόρφωσαν τη διάλεκτό τους με στοιχεία δυτικής ηπειρώτικης και αιολικής διαλέκτου. Στη συνέχεια, επιδίωξαν να μετακινηθούν στο εσωτερικό του άλλοτε μυκηναϊκού χώρου από τις ορεινότερες και πιο άγονες περιοχές με τους λιγοστούς πόρους της ηπειρωτικής Ελλάδας στις πεδινότερες και παραγωγικότερες εκτάσεις.
Οι Θεσσαλοί, λοιπόν, ή Πετθαλοί, ’’έθνος κατακτητικόν και μάχιμον, πολυάνθρωπη και πολεμική φυλή’’, αφού εγκατέλειψαν την Ήπειρο-Θεσπρωτία εξήντα χρόνια μετά τον Τρωικό πόλεμο, το 1020 π.Χ.(11ος αι.) αν και δεν υπάρχει ομοφωνία ως προς το χρόνο έλευσής τους, κατέλαβαν αρχικά τις δυτικές πεδινές εκτάσεις της θεσσαλικής γης, στη θέση της ομηρικής Άρνης (Θουκυδίδης) και στη συνέχεια, εγκαταστάθηκαν στην πεδιάδα της Λάρισας.
Με την ολοκλήρωση της κατάκτησης της ‘’χώρας’’, αυτή θα πάρει από τους Θεσσαλούς το όνομα Θεσσαλία. Οι Θεσσαλοί, λοιπόν, υποδούλωσαν τα υπάρχοντα αιολόφωνα φύλα είτε υποχρεώνοντάς τα σε μετοίκηση (Λέσβο, στην Τένεδο και στα βόρεια της Μικράς Ασίας) είτε οδηγώντας τα υπό περιορισμό σε συγκεκριμένες περιοχές και στα ορεινά τους λεγόμενους ‘’περίοικους’’ (Περραιβοί, Μάγνητες, Δόλοπες-Δωριείς, Αινιάνες) ως φόρου υποτελείς στους Θεσσαλούς.
Οι περισσότεροι κάτοικοι που παρέμειναν στην περιοχή, ελληνικά φύλα, υποτάχθηκαν και ως ‘’Πενέστες’’ ή ‘’Θεσσαλοοικέτες’’ έγιναν καλλιεργητές της γης των κυρίαρχων Θεσσαλών.
Η γη που κατακτήθηκε, μοιράστηκε σε κλήρους, οι οποίοι αντιστοιχούσαν σε ισάριθμα γένη. Πολλά γένη μαζί, που εκτός των ομοαίματων περιλάμβαναν και τους συγγενείς εξ αγχιστείας, συγκροτούσαν τις φρατρίες, που κατάφεραν να αποκτήσουν τεράστιες αγροτικές περιουσίες με την κατάκτηση, καταπάτηση ή αγορά.
Οι μικρές γαιοκτησίες δε μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τις συνθήκες που επικρατούσαν, λόγω της γεωμορφολογίας της χώρας, δηλαδή τους μεγάλους παγετούς, τα ζεστά και άνυδρα καλοκαίρια και τις επιδημίες, παρά μόνο μια μεγάλη γαιοκτησία με τα διαθέσιμα μέσα της. Η επικράτηση των μεγαλοκτηματιών, κατόχων μεγάλων εκτάσεων γης στις θεσσαλικές πεδιάδες είναι, επομένως, πανάρχαια.
Τέλος, στη διάρκεια του 9ου π.Χ. αιώνα φαίνεται ότι αποκαταστάθηκε η πολιτιστική ενότητα της Θεσσαλίας.
Πηγή: Η Ροδιά στην ιστορική διαδρομή της Θεσσαλίας, Αποστολία Πάνου
