Η κτηνοτροφική παραγωγή τής επαρχίας είναι αρκετά σημαντική: Πρόβατα 110.000, αιγες 38.180, αγελάδες 1.486, βόες 563, χοίροι 2.138, βούβαλοι 465, άλογα 5.000, ήμίονοι 672, όνοι 1880, κουνέλια 1430, ορνιθοειδή 55.500, κυψέλαι 3.000.
Ο Τύρναβος και τα χωριά του
Είς δέ τήν Κοινότητα Τυρνάβου: Πρόβατα 7.500, ίπποι 930, ήμίονοι 36, δνοι 330, βόες 22, χοίροι 300, ορνιθοειδή 7.000, 150 κυψέλαι εγχώριοι καί 100 εύρωπαϊκαί. Γεωργικά εργαλεία καί γεωργικαί μηχαναί είς τήν επαρχίαν Τυρνάβου κατά τό 1936 ύπήρχον τά εξής:
’Ιδιαιτέρως διά τήν γεωργίαν τής Κοινότητος Τυρνάβου έχομεν νά σημειώσωμεν τά εξής: Είς 40.000 στρέμματα υπολογίζονται αί διά τήν καλλιέργειαν (έκτος αμπέλων, μορεώνων κλπ.) καί κτηνοτροφίαν διατιθέμεναι εκτάσεις. Έξ αύτών 30.000 περίπου στρέμ. σπείρονται κατ’ έτος, 10.000 στρ. είναι βοσκαί, έκ τών οποίων 2.000 στρ. καλλιεργήσιμα, καί 470 στρ. έλη καί χέρση
έκτασις.
Έκτος 25 περίπου ιδιοκτητών, οί όποιοι έχουν μέσης έκτάσεως ιδιοκτησίαν (συνολικώς περί τά 11.000 στρ.), οί άγροί άνήκουν είς 180 κληρούχους με εκτασιν κλήρου 50 — 150 στρ. έκ των άπαλλοτριωθέντων Σουλτανικών καί εκκλησιαστικών κτημάτων,καί είς μέγαν αριθμόν καπνοκαλλιεργητών (520), είς τούς όποιους παρεχωρήθη κλήρος 7V4 στρεμ. Κλήρος 10 στρ. παρεχωρήθη επίσης καί είς 70 κηπουρούς.
Τό άπαλλοτριωθέν Σουλτανικόν τσιφλίκι άνήκεν άλλοτε είς τήν έκάστοτε Βαλιντέ Σουλτάναν (βασιλομήτορα), περιήλθεν δμως είς τήν ιδιοκτησίαν του Σουλτάνου Χαμίτ, όποιος παρεχώρησεν είς τήν Βαλιντέν ιδιόκτητον έν Τουρκία κτήμά του. Μετά τήν έκθρόνισιν τοΰ Χαμίτ μέχρι τής οριστικής άπαλλοτριώσεως (1924) τά εισοδήματα τοΰ κτήματος είσεπράττοντο υπό αντιπροσώπου του τουρκικού δημοσίου, τό όποιον είχε δημεύσει τήν περιουσίαν τοΰ έκπτώτου Σουλτάνου.. έκτασις τοΰ κτήματος άνήρχετο είς 25.000 στρ., έξ ών 24.000 είς δύο θέσεις Καμπύλ – ’Αγά καί Άμάρι, τά δε υπόλοιπα είς διαφόρους θέσεις ανάμικτα μετά των ιδιοκτησιών τών Τυρναδιτών.
Έκτος 7.000 στρ. μή καλλιεργησίμων (βουνά, χέρσα, βάλτοι κλπ.), έκαλλιεργοΰντο ϋπό 14 κολλήγων, οί όποιοι διέθετον 36 — 40 ζευγάρια. Έκ τής άπαλλοτριώσεως 2.125 στρέμ. έλαδον ακτή μονές τοΰ χωρίου Δελέρια, τά δέ υπόλοιπα 125 κληροΰχοι έκ Τυρνάδου.
Οί έκ τής άπαλλοτριώσεως τών έκκλησιαστικών κτημάτων κληροΰχοι έλαδον κλήρον μικρότερον. ’Αμπελουργία — Είς καμμίαν άλλην περιφέρειαν τής Θεσσαλίας τά άμπέλια δεν καλλιεργούνται είς τόσην έκτασιν δσον είς τόν Τύρναδον.
Εκτός τοΰ Τυρνάδου καί άλλαι Κοινότητες τής επαρχίας είναι άμπελουργικαί, όπως τό Καζακλάρι καί Ραψάνη. Τό εκλεκτό κρασί τής τελευταίας, έφάμιλλον τοΰ περιφήμου τών Άμπελακίων, οφείλεται είς τήν έκθεσιν τών άμπέλων της έπί τών κλιτύων τοΰ κάτω Όλυμπου καί τό δροσερόν τοΰ κλίματός της κατά τό θέρος. Άντιθέτως είς τήν
πεδινήν περιφέρειαν τοΰ Τυρνάδου, τό κρασί όλιγώτερον καλής ποιότητος, είναι καί όλιγώτερον διατηρήσιμον, δι’ αύτό καί είς αυτό άκόμη τό μαύρο συνηθίζουν νά βάζουν ρητίνην. Τά σταφύλια δμως φαγητού καί προ πάντων τής έκλεκτής ποικιλίας ντιμπιμπαντίκι, είναι γλυκύτατα, εύγεστότατα καί κατάλληλα διά μεταφοράν.
Μέσα σέ λίγα χρόνια μετά τήν προσάρτησιν έπέκκτασις τής φυτείας τής ποικιλίας αυτής είς τόν Τύρναδον καί τό Καζακλάρι, ήτο τόση, ώστε αί άγοραί τής Λαρίσης, τοΰ Βόλου καί τών άλλων Θεσσαλικών πόλεων δεν μπορούσαν νά άπορροφήσουν δλην τήν παραγομένην ποσότητα, καί ένα μέρος έχρησιμοποιεΐτο είς τήν οίνοποίησιν. ’Από τής άπελευθερώσεως δμως τής Μακεδονίας μεγάλαι ποσότητες άπεστέλλοντο κάθε χρόνο είς τήν Θεσσαλονίκην καί άλλος Μακεδονικός πόλεις.
’Έγιναν δέ καί δοκιμαστικαί άποστολαί είς τό εξωτερικόν (Βιέννη). ’Αλλά τό σημαντικόν αυτό έμπόριον τών σταφυλιών έσταμάτησε, όταν άνεφάνη καταστρεπτική φυλλοξήρα προ εξαετίας είς τά άμπέλια τοΰ Τυρνάδου.
Καί οί μέν Ραψιανιώται ήμπορεΐ νά πή κανείς ότι ζοΰν κυρίως άπό τά άμπέλια τους, άλλά καί είς τόν Τύρναδον, πού είναι μεγαλυτέρα πόλις, αί περισσότεροι οίκογένειαι έχουν ιδιόκτητον άμπέλι, καί τό εισόδημά του μαζί μέ τό εισόδημα άπό τήν εκτροφήν μεταξοσκώληκος άποτελεΐ διά πολλάς άπ’ αύτάς τήν κυριωτέραν πρόσοδον.
Έκτος άπό τά σταφύλια, τό κρασί, τό πετιμέζι, καί τάς κληματίδας, άπό τά άμπέλια τους οί άμπελουργοί Τυρνάδου είχαν πρόσοδον καί άπό τό τσίπουρο τό προερχόμενον άπό τήν άπόσταξιν τών στεμφύλων καί κρασιών, τό όποιον εις τον Τύρναδον λέγεται καί ρακί, είναι δέ έξαιρετικης ποιότητος διότι παρασκευάζεται έκ διπλής άποστάξεως.
’Απ’ αύτό προήλθε κατόπιν ειδικής κατεργασίας καί προσθήκης κατά τήν τελευταίαν άπόσταξιν, έκτος γλυκάνισου καί μαστίχας, καί πολλών άλλων αρωματικών οόσιών εις αναλογίας γνωστάς μόνον εις δύο οικογένειας, Κατσάρου καί Δομενικιώτη, τό όνομαστόν προϊόν τοΰ Τυρνάδου ούζο.
Άτυχώς Τύρναδος καί αί ανωτέρω οικογένειαι δεν έφρόντισαν εγκαίρως νά κατοχυρώσουν τό εκλεκτόν τούτο προϊόν τού Τυρνάδου διά τής άποκλειστικότητος τής ονομασίας, καθ’ ειχον δικαίωμα, καί σήμερον φέρουν τό αύτό δνομα ευρύτατα εις τήν κατανάλωσιν είσαχθέντα κατασκευάσματα προερχόμενα έξ απλής έν ψυχρώ άναμίξεως οινοπνεύματος, ϋδατος καί γλυκανισελαίου.
“Αλλοτε άπόσταξις ήτο έλευθέρα διά κάθε παραγωγόν καί αποτελούσε σοδαράν πρόσοδον τών αμπελουργικών οικογενειών, αλλά καί δικλείδα ασφαλείας διά τά μή διατηρήσιμα κρασιά κατά τά έτη τής υπερπαραγωγής. ΔΤ αύτό καί έθιμον έπεκράτει εις τον Τύρναδον νά περιλαμβάνεται ύπό τών περισσοτέρων οικογενειών εις τά προικοσύμφωνα καί ένα ρακοκάζανο (άμδυξ).
’Από ετών όμως τό Κράτος, μετά τήν επιβολήν μεγάλης φορολογίας επί τοΰ οινοπνεύματος, ήναγκάσθη νά περιορίση τήν έλευθέραν άπόσταξιν τών άμβύκων, αλλά καί πάλιν αντί τοΰ μεγάλου άλλοτε αριθμού μικρών, περί τούς 25 – 30 μεγάλοι σχετικώς παραγωγοί παρήγον περί τάς 80-100 χιλιάδας όκ. τσίπουρο, κατά τά τελευταία έτη πρό τής έμφανίσεως τής φυλλοξήρας.
Τό καταστρεπτικόν τής ’Αμερικής έντομον δεν άφησε σήμερα, ύστερα άπό 6 χρόνια, από τά 18.000 στρ. τής περιφέρειας παρά 1.000 μόνον στρέμ., διά νά τά καταστρέψη καί αύτά συντομότατα.
Τύρναδος όμως καί Ραψάνη δεν είναι δυνατόν νά μείνουν χωρίς αμπέλια καί οί αμπελουργοί ήρχισαν άπό διετίας νά άναφυτεύουν τά κατεστραμμένα αμπέλια τους με μοσχεύματα άμερικανικά, εμβολιασμένα μέ τάς έντοπίας ποικιλίας, τά όποια προμηθεύονται άπό τό Κρατικόν φυτώριον τής Γεωργικής Σχολής Λαρίσης.
Εις τον Τύρναδον λειτουργούν δύο σωματεία άμπελοκτημόνων: τελευταίως Ιδρυθείς ’Αμπελουργικός πιστωτικός συνεταιρισμός διά τήν σύναψιν έκ μέρους τών μελών του μακροπροθέσμων δανείων, καί άπό τού 1924 ιδρυθείς Σύνδεσμος Άμπελοκτημόνων, εις άμεσον ευρισκόμενος κατά τήν έποχήν τής ίδρύσεώς του επαφήν μέ τόν Πανελλήνιον Σύνδεσμον τόν έδρεύοντα έν Άθήναις, τοΰ όποιου πρώτος πρόεδρος έπί πολλά έτη διετέλεσεν άντιπρόσωπος τοΰ συνδέσμου Τυρνάδου Γ. Ροδόπουλος.
Ση ροτροφία. — Αί συνθήκαι είναι πολύ εύνοϊκαί διά τήν έπιτυχή έκτροφήν μεταξοσκώληκος εις τόν Τύρναδον. Τά μέ μεγάλους χώρους καί πολλά παράθυρα, εύάερα παλαιά σπίτια, καί έπιτηδειότης τών γυναικών, πού άσχολοΰνται συνήθως μόνον μέ ’ικιακάς εργασίας, έπιτρέπεουν τήν μετ’ έπιτυχίας έκτροφήν εις δλα σχεδόν τά σπίτια τοΰ Τυρνάδου. Τούς άπαραιτήτους
αύτούς δρους δέν άνευρίσκομεν εις τά μικρότερα χωριά τής περιφερείας, δπου καί οί χώροι είναι άνεπαρκεΐς καί αί γυναίκες άσχολοΰνται κατά τήν έποχήν τής εκτροφής
μέ έργασίας τών άγρών.
ΔΤ αύτό μόνον είς τούς μεγάλους συνοικισμούς και προ πάντων είς τόν Τύρναδον οί οίκογενειάρχαι ‘έχουν κάθε χρόνον ένα πρόσθετον εισόδημα άπό τήν σηροτροφίαν, πολύ όλίγον καί μόνον κατά τάς τελευταίας ημέρας της έκτροφής απασχολούμενοι οι ίδιοι άπό τάς άλλας των έργασίας. Είς τόν Τύρναδον έκτροφή μεταξοσκώληκος είναι παλαιοτάτη καί έπειδή
περιορίζεται είς τόν άπαραίτητον διά την καλήν άνάπτυξιν των σκωλήκων χώρον, αί άποδόσεις καί ποιότης των κουκουλίων είναι άνώτεραι άλλων σηροτροφικών κέντρων τής χώρας.
‘Η παραγωγή νωπών κουκουλίων άνέρχεται είς 60.000 όκ. έτησίως, μέγα δε μέρος τών χρησιμοποιουμένων διά τάς έκτροφάς κουκουλοσπόρων παράγεται εΐ<~ τόν Τύρναδον (ύπό τοΰ Δ. Σούκου, Ίω. Ν. Τσίκου καί Βασιλικής ’Αγραφιώτου).
Οί παραγωγοί έπρομηθεύοντο έπί πολλά έτη μετά τήν έμφάνισιν τής καταστρεπτικής άσθενείας τών σκωλήκων πιπερίνης άνόσους κουκουλοσπόρους άπό τό εξωτερικόν καί ιδίως άπό τήν Προΰσσαν, άλλ’ άπό τεσστρακονταετίας φιλοπρόοδοι έκ Τυρνάδου (I. ’Αγραφιώτης, 1. Τσΐκος, Α. Ναός, Ν. Μπαφάλης) έξέμαθον τόν τρόπον τής διά μικροσκοπήσεως παραγωγής άνόσου σπόρου καί παρήγον τοιοΰτον διαθέτοντες αύτόν είς τόν τόπον.
’Επειδή δέ έπεκράτει τό σύστημα τής πληρωμής τοΰ σπόρου διά ποσοστού έκ τής παραγομένης ποσότητος κουκουλίου, οί ίδιοι ώφέλησαν πολύ τήν παραγωγήν διδάσκοντες καλυτέραν «μέθοδον έκκολάψεως καί έκτροφής είς τούς προμηθευομένους παρ’ αύτών σπόρους.
Κηπουρική. Δενδροκομία. — είς 700 περίπου στρέμματα έκτεινομένη κηπουρική καλλιέργεια Τυρνάδου τροφοδοτεί δχι μόνον τόν Τύρναδον, άλλά καί τήν Λάρισαν διά τής άφθονίας καί τής ποικιλίας τών παραγομένων λαχανικών. Φιλοπρόοδοι Τυρναδΐται έπεδόθησαν καί είς τήν καλλιέργειαν βελτιωμένων ποικιλιών όπωροφόρων δένδρων τόσον έντός τών πολύ μεγάλων σχετικώς προς άλλας πόλεις χώρων (αύλές), τούς όποίους διαθέτουν δλα τά σπίτια, καταφύτων άπό πλήθος μορεών καί άλλων δένδρων, δσον καί είς τά κτήματά των. ’Αναμφιδόλως δέ όπωροκομία άπαιτοΰσα είδικάς γνώσεις καί έπιμέλειαν θά εύδσκιμήση είς τόν Τύρναδον.
Εις τήν κίνησιν αύτήν συντελεί τό ’Αγροκήπιον καί διευθύνων αύτό έπαρχιακός γεωπόνος, παλαιότερον δέ συνέδαλεν έκ Τυρνάδου άπόφοιτος τής Γεωργικής Σχολής ’Αϊδινίου Ίω. Ν. Τσΐκος.
’Ήδη ύπολογίζεται δτι ύπάρχουν είς τήν Κοινότητα Τυρνάδου: Ροδακινιές 800, βερυκοκιές 800, βυσσινιές 100, κερασιές 50, δαμασκηνιές 250, κορομηλιές 400, καρυδιές 150, μηλιές 800, άχλαδιές 2500, κυδωνιές 1500, συκιές 2500 καί άμυγδαλιές 5000.
Τά δένδρα ομως τά όποια καλλιεργούνται είς μεγαλυτέραν Ικτασιν είς τόν Τύρναδον είναι τά μορεόδενδρα, ύπολογιζόμενα είς 150.000. Έξ αύτών 30.000 είναι διεσπαρμένα έντός τών άμπέλων, σπιτιών κλπ., αί δέ 120.000 έντός μορεώνων (περιδολιών).
Βιομηχανία. Βιοτεχνία.—’Εκτός τών προϊόντων τής άμπελουργίας, τά όποια δίδουν μέν πρώτην ύλην διά τήν ύπό μικρών καί μεγάλων παραγωγών έξάσκησιν βιομηχανίας είς τόν τόπον (οινοποιία, ούζο, τσίπουρο κλπ.), καί άλλα γεωργικά προϊόντα ύπόκεινται είς έπιτόπιον βιομηχανοποίηση/, δπως π. χ. άλευροποίησις τοΰ σίτου, όποία άλλοτε έγίνετο ύπό ένός άλευρομύλου (Χατζήδημούλη), σήμερον δέ υπό τριών τελειότερων, έκ των όποιων οί δύο (Αδελφοί Π. Βασιλείου καί Εόρ. Χατζήκρανιώτη) παράγουν ήμερησίως 17 τόννους αλεύρου, δέ τρίτος (Κ. Έξάρχου) κατεργάζεται μόνον σίτον ιδιωτών βιοτεχνία ήτο πάντοτε ανθηρά εις τόν Τύρναδον, καί αρκετοί έπαγγελματίαι ανέκαθεν ήσχολοΰντο καί ασχολούνται μέ την αγγειοπλαστικήν, την κεραμοποιίαν, την βαφικήν, την σιδηρουργίαν, την καρροποιΐαν κλπ. δέ ύφαντουργία, άλλοτε οικιακή ασχολία καί βιοτεχνία πλείστων οικογενειών, σήμερον αντιπροσωπεύεται μέ 15 μηχανοκινήτους έργαλιούς (ανήκοντας άπό κοινού εις 3 έργοστασιάρχας:
Α. Γουνιτσιώτην, I. Μπίτην καί Άδ. Καραμπέλον). Τύρναδος φημίζεται διά την βιομηχανίαν των σταμπαρισμένων (τυπωτών) ύφασμάτων, όποια σήμερον γίνεται εις 4 εργαστήρια (Γ. Σαΐνη, Άδ. Έμ. Σαΐνη, Στ. Σαΐνη καί Άδ. Ίωαννίδου).
‘Η βιομηχανία αυτή συνεχίζει τήν άλλοτε άκμάσασαν βιοτεχνίαν των κόκκινων νημάτων, τά όποια έβάφοντο μέ τήν άνεξίτηλον βαφήν τών ριζών τοΰ καλλιεργούμενου άλλοτε εις τόν Τύρναδον ριζαριοΰ, καί μετεφέροντο, δπως καί τά τής περιφήμου Αδελφότητος Άμπελακίων, εις τά μεγάλα κέντρα τής Εύρώπης, καί όποια έξέλιπε πρό έκατονταετίας σχεδόν, δταν δηλαδή έγενικεύθη άνακαλυφθεΐσα οίκονομικωτέρα βαφή διά χημικώς παρασκευαζομένων χρωμάτων.
Δείτε όλες τις τελευταίες ειδήσεις στο tirnavospress.gr, ακολουθήστε μας στο Facebook, Instagram, YouTube, Google News και Twitter.
Προσοχή! Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των πληροφοριών του παραπάνω άρθρου (όχι αυτολεξεί) ή μέρους αυτών μόνο αν: Αναφέρεται ως πηγή το tirnavospress.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά. – Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή – Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος.
