Το έργο και η ζωή του Τυρναβίτη ελληνοδιδάσκαλου λόγιου Γεώργιου Ζαχαριάδη που γεννήθηκε στο Βελεσνικο Περραιβιας της Θεσσαλίας στις 26 Ιουλίου του 1778.
Για το λόγιο Γεώργιο Ζαχαριάδη, ο οποίος είναι γνωστός τόσο ως δάσκαλος στο Σεμλίνο (Zemun) και στη Βιέννη, όσο και ως συγγραφέας και μεταφραστής διδακτικών και άλλων βιβλίων ελληνικών και σλαβικών, δεν είναι γνωστά πολλά βιογραφικά στοιχεία και αυτά μάλιστα σταματούν ως το 1840, ως την τελευταία χρονιά δηλ. που ήταν δάσκαλος στο ελληνικό σχολείο της Βιέννης.
Ο Γεώργιος Ζαχαριάδης , όπως μας πληροφορεί ο ίδιος στον πρόλογο του έργου του, Σλαβική Γραμματική, γεννήθηκε στο Βελεσνικο Περραιβιας (σημερινη Αετορραχη Ελασσονος) στις 26 Ιουλίου του 1778. Ήταν γιος του ιερέα Ζήση, ο οποίος μετά τον θάνατο της συζύγου του κατέφυγε στο μοναστήρι της Αγίας Τριάδος Ολύμπου, όπου εκάρη μοναχός με το όνομα Ζαχαρίας. Η απόφαση όμως, του μητροπολίτη Ελασσόνος, να διορίσει τον μοναχό Ζαχαρία εφημέριο στην Τσαριτσάνη, χάρισε στον Γεώργιο Ζαχαριάδη ως γιος του παπα-Ζαχαρια το δεύτερο επώνυμο, Παπαζαχαρίου.
Ο Στέφανος Σταμκίδης, στο σχολείο της Τρίκκης, υπήρξε ο πρώτος δάσκαλος του διακεκριμένου Τυρναβίτη λογίου, ενώ ο Ιωάννης Πέζαρος υπήρξε ο αγαπημένος δάσκαλος του κατά τη διάρκεια της φοίτησης του στο σχολείο του Τυρνάβου. Η ολοκλήρωση των σπουδών του στο Ελληνομουσείο του Τυρνάβου σήμανε και το τέλος της παραμονής του στην ιδιαίτερη πατρίδα του.
Το Σεμλίνο θα γίνει για εκείνον η νέα του πατρίδα και ταυτόχρονα θα αποτελέσει την απαρχή της επαγγελματικής του ενασχόλησης ως δάσκαλος μετά την πρόσληψη του στο Ελληνικό σχολείο της πόλης το έτος 1779.
Στην πόλη αυτή θα διδάξει ως ελληνοδιδάσκαλος από το 1799 έως 1806 αρνούμενος στο μεταξύ διάστημα τη θέση του διδασκάλου που του προτάθηκε στο σχολείο της Τσαριτσάνης μετά τον θάνατο του πατέρα του, τον Μάιο του 1801, και από το 1810-1820.
Μετά το 1820 θα εγκατασταθεί στην Σερβική πόλη Sabac, όπου για πέντε έτη θα διδάξει στο σερβικό σχολείο της πόλης Σλαβική Γραμματική και Φιλολογία. Το 1830 εγκαθίσταται στο Βελιγράδι, ενώ από τον Οκτώβριο του 1835 και μέχρι το 1840 προσλαμβάνεται να διδάξει στο ελληνικό σχολείο της Βιέννης. Δυστυχώς, στο χρονικό αυτό σημείο χάνονται τα ίχνη του καθώς παραμένει άγνωστος ακόμη και ο χρόνος θανάτου του.
Στα βιογραφικά του στοιχεία να προσθέσουμε ότι απέκτησε δυο γιους, τον Ιωάννη και τον Αλέξανδρο. H Κομνηνή Πυδώνια ανακάλυψε στη βιβλιοθήκη του ελληνικού σχολείου της Βιέννης ένα άγνωστο βιβλίο του Γεωργίου Ζαχαριάδη τυπωμένο το 1845 στη Βιέννη, μια σημείωση του οποίου μας επιτρέπει να εικάσουμε ότι ο Γεώργιος Ζαχαριάδης τον Απρίλιο (Μάιο) του 1844 ζούσε ακόμη στο Σεμλίνο κι ότι ο ένας από τους δύο γιους του ο Αλέξανδρος πέθανε στις 10 Μαΐου του ιδίου έτους.
Μια σημείωση (τυπωμένη) στο έργο του Γεωργίου Ζαχαριάδη «ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ ΕΙΣ ΧΡΗΣ1Ν ΤΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ» 1845, που υπάρχει στον κατάλογο των συνδρομητών ακριβώς στα ονόματα των δύο αδελφών αναφέρει «Ό Αύτάδελφός μου ’Αλέξανδρος, τό γλυκύ μοι πράγμα καί όνομα, ό άστήρ των οφθαλμών μου, ή μόνη μοι εν τω Κόσμω τούτω παραμυθία (ούκ έστι γάρ άντίκτησις ούδεμία άδελφοϋ, ώσπερ ουδέ χειρός άφαιρεθείσης) έγεννήθη τή 16/28 Αύγούστου 1822 ήμέρα Τετράδι εν Ζέμωνι, όπου καί έτελεύτησε τή 28 Άπριλλίου ήτοι τή 10. Μαΐου 1844 ήμέρα (sic) Παρασκευή είς τάς 10 ώρας τό πρωΐ υπό περιπνεμονίας, καταλιπών άλγεα εως θανάτου καί στοναχάς τω γηραιω μοι Πατρί, εις του οποίου τά στέρνα έπιθείς τήν κεφαλήν του παρέδωκε τό πνεύμα.
Ήρπάγης, αγαπητέ μοι Αυτάδελφε! ήρπάγης, ΐνα μή, κατά τόν Σολομώντα, κακία άλλάξη σύ- νεσίν σου, ή δόλος άπατήση ψυχήν σου. Σύ τελειωθείς έν όλίγω επλήρωσας χρόνους μακρούς• αρεστή γάρ ήν Κυρίω ή ψυχή σου. Γαΐαν εχοις έλαφράν! ».
Ο Γεώργιος Ζαχαριάδης δίδασκε στο Ελληνομουσείο στα παιδιά καλών οικογενειών , όχι μόνον Ελλήνων αλλά και Σέρβων, αφού το προαναφερθέν σχολείο χρησίμευε ως ένα είδος ανώτερου εκπαιδευτικού ιδρύματος, όπως ισχυρίζεται ο Σέρβος ερευνητής Sreten L. Popovic.
Εργάζεται με ενθουσιασμό και ζήλο για την μόρφωση των πολυάριθμων μαθητών και για να ανταποκριθεί στις γλωσσικές ανάγκες των σλαβοπαίδων μαθητών του εκδίδει το 1803 ένα Ελληνοσλαβικό λεξικό με τον ελληνικό τίτλο Λεξικόν Ρωμαικοσλαβωνικόν.
Το δίγλωσσο αυτό λεξικό τυπώθηκε στη Βούδα το 1803 με δαπάνη της ελληνικής σχολικής αδελφότητας του Σεμλίνου και αν και αρχικά προοριζόταν για τη σλαβοσερβική νεολαία που φοιτούσε στο ελληνικό σχολείο του Σεμλίνου, αργότερα κρίθηκε υποχρεωτικό για όλους τους μαθητές της δεύτερης τάξης του πρώτου ελληνικού σχολείου.
Το έτος 1806 ξαφνικά ο Γεώργιος Ζαχαριάδης παραχωρεί τη θέση του δασκάλου στο ελληνικό σχολείο στον Σιατιστινό δάσκαλο Ιωάννη Τουρούντζα, ο οποίος απέδιδε μεγάλη σημασία στις ανθρωπιστικές σπουδές. Αν και οι πηγές δεν μας δίνουν σαφείς πληροφορίες για τους λόγους της παραίτησης του Τυρναβίτη λόγιου, όλες όμως συγκλίνουν στην εκ νέου ανάληψη της θέσης του το 1810, ως σχολάρχης , και στην ανάληψη της υποχρέωσης εκ μέρους να υποδεχτεί το αυτοκρατορικό ζεύγος της Αυστρίας το 1811.
Οι υπηρεσίες που πρόσφερε στην ελληνική παροικία του Σεμλίνου μέχρι το 1820 είναι ανεκτίμητες , διακρίθηκε για το καρποφόρο διδακτικό του έργο, το οποίο ασκούσε με τάξη και μέθοδο, ξεχώρισε για ήθος του, την καλή κοινωνική συμπεριφορά του .
Συγγραφική δραστηριότητα του Γεωργίου Ζαχαριάδη
Tο 1803 εξέδωσε ένα Ελληνοσλαβικό λεξικό, βελτιωμένη συνέχεια του ελληνοσλαβικού αλφαβηταρίου, που είχε εκδοθεί στη Βενετία το 1770 με χρήματα παροίκων της Ζέμονας για τις ανάγκες της κατ’ οίκον γλωσσικής διδασκαλίας, με δύο τίτλους, το οποίο αποτελείται από 4 φύλλα χωρίς αρίθμηση καθώς και από 136 σελίδες που ακολουθούν κατόπιν.
Αν και, όπως προαναφέρθηκε, αρχικά προοριζόταν για τη σλαβοσερβική νεολαία που φοιτούσε στο ελληνικό σχολείο του Σεμλίνου, αργότερα κρίθηκε υποχρεωτικό για όλους τους μαθητές της δεύτερης τάξης του πρώτου ελληνικού σχολείου και τελικά αποτέλεσε πολύτιμο βοήθημα για όλο τον Σλαβικό κόσμο, κυρίως για τους Σέρβους, για την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας.
Το 1807 ακλουθώντας τις πνευματικές τάσεις που επικρατούσαν στους Σέρβους, πέρα από την μετάφραση εκκλησιαστικών συγγραφέων να μεταφράζονται έργα αρχαίων ελλήνων συγγραφέων, μεταφράζει από την ελληνική στη «σλαβοσερβική» γλώσσα τη συγγραφή του Πλουτάρχου του Χαιρωνέα «Περί παίδων αγωγής» καθώς και τον «Λόγον προς Δημόνικον» του ρήτορα Ισοκράτη.
Οι επιλογές των έργων δεν είναι τυχαίες, αλλά εξυπηρετούν άριστα τους διδακτικούς σκοπούς του, αφού τα προαναφερθέντα έργα είναι γεμάτα από ηθικοπλαστικές διδαχές. Οι δύο αυτές μεταφράσεις εκδόθηκαν με σλαβικό τίτλο , ο οποίος στα ελληνικά θα μπορούσε να μεταφραστεί ως εξής: « Δυο συμβουλευτικοί λόγοι , δηλαδή του Πλουτάρχου του Χαιρωνέα για την αγωγή των παιδιών και του ρήτορα Ισοκράτη για την ηθική διαπαιδαγώγηση της νεολαίας.
Οι λόγοι αυτοί μεταφράστηκαν από την ελληνική στη σλαβοσερβική γλώσσα από τον Γεώργιο Ζαχαριάδη προς χρήση της σλαβοσερβικής νεολαίας και τυπώθηκαν το 1807 στη Βούδα , στο τυπογραφείο του βασιλικού πανεπιστημίου της Ουγγαρίας. Τη δαπάνη της εκδόσεως ανέλαβε ο αξιότιμος αδελφός μας, Στέργιος Πούλιος, έμπορος και κάτοικος του Σεμλίνου»
Το 1808 θα μεταφράσει από την αρχαία ελληνική στη νέα ελληνική και στην παλαιοσλαβική τη συγγραφή του Πλουτάρχου, που επιγράφεται « Γαμικά παραγγέλματα» σε μια προσπάθεια του να υποδείξει στα αντρόγυνα τον τρόπο με τον οποίο έπρεπε να συμπεριφέρονται μεταξύ τους , για να είναι η συμβίωση τους αρμονική.
Οι δύο αυτές μεταφράσεις θα εκδοθούν σε ένα κοινό βιβλίο το 1808 στη Βούδα , σε σχήμα 12ο, το οποίο αποτελείται από 101 σελίδες, εκ των οποίων οι 20 πρώτες χωρίς αρίθμηση. Αν και τη δαπάνη για την έκδοση του έργου ανέλαβε ο έμπορος κάτοικος του Σεμλίνου, Μάρκος Ιωάννου (Jovanovic), το έργο αφιερώθηκε σε έναν αδελφικό του φίλο, πιο σπουδαίο Έλληνα πάροικο, τον Δημήτριο Κ. Σκύβρου, γιατί ήταν από τους πρωτεργάτες για την δημιουργία ελληνικού σχολείου στο Σεμλίνο, γιατί τον παρακινούσε με την πειθώ των λόγων για την συγγραφή του έργου και τέλος, γιατί επιθυμούσε το βιβλίο να είναι ανεξίτηλο μνημείο της αληθινής φιλίας τους.
Στα 1816 ο Γεώργιος Ζαχαριάδης θα συγγράψει στη νέα ελληνική γλώσσα τη γραμματική της αρχαίας ελληνικής γλώσσας με τον παρακάτω τίτλο «Γραμματική Ελληνική:
Περιέχουσα το Ετυμολογικόν και Συντακτικόν / Συντεθείσα υπό Γεωργίου Ζαχαριάδου Ελληνοδιδασκάλου του Ζέμονος εις χρήσιν των μαθητών αυτού και εκδοθείσα φιλοτίμω συνδρομή Ελλήνων τε και Φιλελλήνων, ων τα ονόματα καταγράφονται εν τω τέλει της βίβλου, Εν Βιέννη της Αουστρίας: Eν τη Τυπογραφία του Ιωάννου Σνύρερ, 1816 ».
Το έργο έχει τυπωθεί σε σχήμα 16ο , αποτελείται από 15 σελίδες χωρίς αρίθμηση , που βρίσκονται στην αρχή, και ακολουθούν 403 σελίδες, από τις οποίες 9 χωρίς αρίθμηση .
Οι λόγοι για τους οποίους ο Τυρναβίτης λόγιος έγραψε την Γραμματική αναφέρονται από τον ίδιο στην προσφώνηση του προς τους μαθητές του. Εκεί αναφέρει ότι οι τυπωμένες σημειώσεις του βοηθούν τους μαθητές του να εξοικονομούν χρόνο κατά τη διδασκαλία του μαθήματος της Γραμματικής και του Συντακτικού.
Το πρώτο μέρος της Γραμματικής Ελληνικής του Γεωργίου Ζαχαριάδη ,το Ετυμολογικό, χρησιμοποιούνταν ως βοήθημα στην πρώτη τάξη του τρίτου ελληνικού σχολείου, ενώ το δεύτερο μέρος το συντακτικό βοηθούσε τους μαθητές της δεύτερης τάξης του ίδιου σχολείου. Εκδόθηκε με την οικονομική ενίσχυση διαφόρων φιλόμουσων συνδρομητών.
Το 1824, όταν ήταν διδάσκαλος στο ελληνικό σχολείο στην πόλη Sabac για να βοηθήσει τους Σλαβόπαιδες μαθητές του στο μάθημα της Γραμματικής συγγράφει ένα αρκετά μεγάλο εγχειρίδιο της σλαβικής Γραμματικής , το οποίο θα εκδοθεί έξι χρόνια αργότερα στη Βούδα σε σχήμα 8ο αποτελούμενο από 147 σελίδες. Ο τίτλος του έργου θα μπορούσε να αποδοθεί στα ελληνικά ως εξής:
Εγχειρίδιο της σλαβικής γραμματικής, που περιέχει την ορθή προφορά, τον τονισμό και την ορθογραφία και που προορίζεται για τους μαθητές εκείνους , που μαθαίνουν το Ωρολόγιο και το Ψαλτήρι. Το εγχειρίδιο αυτό γράφτηκε από τον Γεώργιο Ζαχαριάδη το 1824 στη σερβική πόλη Sabac και τυπώθηκε στη Βούδα το 1830 , στο τυπογραφείο του βασιλικού πανεπιστημίου της Πέστης».
Η Κομνηνή Πυδώνια πρόσφατα ανακάλυψε ένα ακόμη –άγνωστο μέχρι τη στιγμή εκείνη- βιβλίο του Γεωργίου Ζαχαριάδη τυπωμένο το 1845 στη Βιέννη. Ο πλήρης τίτλος του είναι:
«ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ ΕΙΣ ΧΡΗΣΙΝ ΤΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ. Έκδοθέντες ύπό Γεωργίου Ζαχαριάδου Φιλοτίμω συνδρομή Ελλήνων τε καί Φιλελλήνων, Ων τά ’Ονόματα καταγράφονται έν τω τέλει τής Βίβλου ΕΝ ΒΙΕΝΝΗι, Έκ τής Τυπογραφίας, τοΰ ’Αντωνίου Μπέγκου. 1845».
Όπως δηλώνει και ο τίτλος, πρόκειται για έκδοση των «Χαρακτήρων» του Θεοφράστου, για ένα βιβλίο δηλ. διδακτικό, όπως και τα περισσότερα του Ζαχαριάδη, ο οποίος μάλιστα στην εισαγωγή του βιβλίου εξηγεί και τους λόγους για τους οποίους το εξέδωσε. Στην εισαγωγή, σ. ια’, γράφει:
«Τούτους ούν τούς Χαρακτήρας τού Θεοφράστου, ώς συμβάλλοντας μεγάλως εις τήν άσφαλή γνώσιν τών άνθρώπων, καί είς τήν όρθήν χειραγωγίαν τού βίου, δέον, μάλλον δέ έπάναγκες ένόμισα είς τάς ήμέρας ταύτας (Β’. Τιμόθ. Κεφ. γ’. στ. 1-5) νά τούς έκδώσω είς τύπον, ένθεν μέν τό Κείμενον περιέχοντας, ένθε δέ τήν Παράφρασιν, ö έστι, τήν είς τήν σημερινήν μας γλώσσαν τού Κειμένου μεταποίησιν, τήν καταχρηστικώς λεγομένην Μετάφρασιν, όπως συνεχώς αύτούς άναγινώσκοντες οί Νέοι, συνειθίζωσιν εύκαίρως είς τήν άρετήν.
Διότι άν ή άποφυγή τής κακίας είναι ασκησις τής άρετής, βεβαιότατα ή Βίβλος αϋτη θέλει τούς διδάξει νά άποστρέφωνται τάς κακίας ώς θανατηφόρους, κατά τόν “Ομηρον (Ίλιάδ. β’. στ. 302) κήρας ήτοι μοίρας, καί νά έναγκαλίζωνται τάς άρετάς ώς σωτηριώδεις πηγάς».
Ο εκδότης λοιπόν δεν περιορίζεται απλώς στην έκδοση (και το σχολιασμό και τη μετάφραση) του κειμένου. Το κείμενο και η μετάφραση, η «Παράφρασις», όπως προτιμά να την ονομάζει ο Ζαχαριάδης, βρίσκονται στις σσ. 1-69 σε δίστηλο (αριστερά το κείμενο, δεξιά η «Παράφρασις» και στο κάτω μέρος των σελίδων σχόλια και σημειώσεις)
Τετράστιχα παραινετικό, κ α τ’ Αλφάβητον.
Α. ’Αγάπα τον Θεόν, κ’ επ’ αυτόν μόνον να ελπίζης,
Ποτε δ’ επί υιούς ανθρώπων να μην άκουμβίζης’
Διότι ό Θεός μόνος τον λόγον του φυλάττει,
Άμμή ο άνθρωπος συχνά την γνώμην τον άλλάττει.
Β. Βλέπε καλά, ώ άνθρωπε! εις όλην την ζωήν σου,
Κι οσω ’μπορείς πρόσεχε, μή μαυρίσης, την τιμήν σου’
’Επειδή εν παραμικρόν αμάρτημα άν κάνης,
Χωρίς αμφιβολίαν πάντα την τιμήν σου χάνεις.
Γ. Γύρευε πάντα σοφίαν κι άρετήν ν’ άποκτήσης.
΄Οχι υπάρχοντα και πλούτον πολυν νά κερδήσης’
’Εκείνων γάρ ή κτήσις είναι άσφαλής καί μένει,
’Αλλά τούτων είναι τρεπτή, κ’ εύκολα μεταβαίνει.
Δ. Δός τόπον εις τους μεγάλους, καί γίνου μικρός ολος,
Νά μή σέ κρημνίση ή δυναστεία καί ό δόλος’
Μή κάμνης δε καί τους μικρούς καμμίαν αδικίαν,
Διά νά ζής πάντοτε με ειρήνην κ’ ησυχίαν.
Πηγές
Θεοδωρίδου Σόνια (2010) Ο Ελληνισμός κατά την εποχή της τουρκοκρατίας στα τέλη του 19ου με αρχές 20ου αιώνα στο Σεμλίνο, Βελιγράδι. = Helenstvo u periodu Turkokratije Krajem 19. i početkom 20. veka u Zemunu, Beograd.
Κατσιαρδή-Hering Όλγα, Μετανάστευση και Ελληνική διασπορά στη Δύση (16ος-19ος αι). Περιοδολόγηση Ελληνικών παροικιών. Οργάνωση, Οικονομικές δραστηριότητες.
Μηλιού Θεοδώρα, 2017, Κοινότητες των Ελλήνων στα Βαλκάνια. Οικιστικό , μνημειακό απόθεμα στην περιοχή του Βανάτου και της Τρανσυλβανίας. file:///C:/Users/Dina/Downloads/MiliouTheodoraPhD2017.pdf
Μιχαηλίδης Ιάκωβος, Η άνθιση και η ανάπτυξη της Παιδείας στα Βαλκάνια κατά τον 18ο και 19ο αιώνα
Komnini D. Pidonia, An unknown work of Georgios Zachariadis dated from 1845
Παπανδριανός Α. Ιωάννης Οι ελληνικές παροικίες στην πρώην Γιουγκοσλαβία (17ος-20ος )
Παπαδριανός, Ιωάννης Α.: Οι Έλληνες πάροικοι του Σεμλίνου (18ος-19ος αι.).
Διαμόρφωση της παροικίας, δημογραφικά στοιχεία, διοικητικό σύστημα, πνευματική και πολιτιστική δραστηριότητα . Νο 210. Θεσσαλονίκη: ΙΜΧΑ 1988.
Παπαδριανός, Ιωάννης Α.: Οι Έλληνες πάροικοι του Σεµλίνου (18ος-19ος αι.). Διαµόρφωση της παροικίας, δηµογραφικά στοιχεία, διοικητικό σύστηµα, πνευµατική και πολιτιστική δραστηριότητα. Νο 210. Θεσσαλονίκη: ΙΜΧΑ 1988.
Παπαδριανός, Ιωάννης Α.: Οι Έλληνες απόδηµοι στις γιουγκοσλαβικές χώρες (18ος-20ος αι.). Θεσσαλονίκη: Βάνιας 1993.
Παπαδριανός, Ιωάννης Α.: Οι Έλληνες της Σερβίας (18ος-20ός αι.). Αλεξανδρούπολη: Ενδοχώρα 2001.
Τσιόδουλος Στέφανος, Η κοσμική ζωγραφική στη βόρεια Ελλάδα (18ος-19ος αιώνας) Ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο
Χασιώτης Ιωάννης Κ., Κατσιαρδή-Hering ΄Ολγα , Αμπατζή Ευρυδίκη Α., 2006, Οι έλληνες στη διασπορά 15ος -21ος αιώνας. Copyright 2006 – Βουλή των Ελλήνων
