Γυρνώντας πίσω στην Αρχαία Ελλάδα διαπιστώνουμε πλήθος εορτών για να τιμήσει τους Θεούς του. Μέσα από τις γιορτές αυτές μπορούμε να βρούμε λατρευτικά έθιμα που διαφοροποιημένα άντεξαν τον χρόνο και ζουν στο σήμερα.
Η Ειρεσιώνη (από τη λέξη είρος, έριον που σημαίνει μαλλί προβάτου) ήταν ένα έθιμο έκφρασης ευχαριστίας για την γονιμότητα της γης στην χρονιά που πέρασε. Παράλληλα ήταν και παράκληση να συνεχισθεί η γονιμότητα και ευφορία στο νέο έτος.
Ας θυμηθούμε τον Αριστοφάνη στον «Πλούτο», όπου μια ηλικιωμένη γυναίκα φωνάζει σε έναν προσβλητικό νέο:«Λυπήσου με, μη φέρνεις τον δαυλό σου τόσο κοντά στο πρόσωπό μου».Για να επέμβει ο Χρεμύλος: «;Έχει δίκιο γιατί αν αρπάξει μια σπίθα, θα καεί σαν παλιά ειρεσιώνη!».
Ειρεσιώνη ήταν κλαδί αγριελιάς (κότινος).
Το κλαδί αυτό το στόλιζαν με με μαλλί κόκκινο και λευκό , με γιρλάντες και τους πρώτους φθινοπωρινούς καρπούς (σύκα,καρύδια,αμύγδαλα,κάστανα). Πάνω του τοποθετούσαν μικρά μουκαλάκια γεμάτα κρασί, μέλι, λάδι και μεταλλικές μικρές σφαίρες που συμβόλιζαν τον Ήλιο και την Σελήνη ολοκλήρωναν την διακόσμηση.
Η Ειρεσιώνη ήταν αφιερωμένη στην Θεά Αθηνά τον Απόλλωνα και τις Ώρες (Ευνομία, Δίκη, Ειρήνη). Την εβδόμη ημέρα λοιπόν του μηνός Πυανεψιώνος (22 Σεπτεμβρίου – 20 Οκτωβρίου), παιδιά των οποίων και οι δύο γονείς ζούσαν, περιφέραν την Ειρεσιώνη στους δρόμους της πόλης των Αθηνών τραγουδώντας τις καλένδες (κάλαντα).
Από σπίτι σε σπίτι από σπίτι περνούσαν , λέγοντας ευχές και παινέματα για τον νοικοκύρη και παροτρύνοντάς τον να τα φιλέψει γενναιόδωρα. Με την επιστροφή στο σπίτι τους κρεμούσαν την Ειρεσιώνη πάνω από την εξώπορτά τους και την άφηναν εκεί μέχρι την ίδια ημέρα του νέου έτους.
Την παλιά την κατέβαζαν και την έκαιγαν ή την κρεμούσαν πάνω από την πόρτα του Ιερού του Απόλλωνα περιχύνοντας την με κρασί, κατά την εορτή των Πυανέψιων.
Τα Πυανόψια ή Πυανέψια
Ήταν γιορτή στην αρχαία Αθήνα προς τιμή του Απόλλωνα με τη θυσία καρπών και φρούτων, των πρώτων μετά τη συγκομιδή.
Στην κλασική εποχή, τα Πυανόψια ήταν μέρος της γιορτής των Θησείων.
Στην αρχαία Αθήνα η γιορτή αποκαλούνταν Πυανόψια, ενώ στην υπόλοιπη Ελλάδα την αποκαλούσαν Πανόψια (πάντας τοὺς καρποὺς τῇ ὄψει), γιατί “φαίνονταν όλοι οι καρποί”.
Σύμφωνα με την παράδοση, το έθιμο αυτό καθιερώθηκε από το Θησέα όταν ξεκίνησε για την Κρήτη για να σκοτώσει το Μινώταυρο.
Στη διαδρομή σταμάτησε στη Δήλο κι έκανε θυσία στον Απόλλωνα, λέγοντας ότι σε
περίπτωση που κερδίσει τη μάχη με το Μινώταυρο θα του πρόσφερε στολισμένα κλαδιά ελιάς για να τον ευχαριστήσει. Επιστρέφοντας στην πατρίδα του, ο Θησέας εκπλήρωσε την υπόσχεσή του.
Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι πρόγονος του Χριστουγεννιάτικου δέντρου είναι η Ειρεσιώνη. Το έθιμο αυτό πέρασε στους βόρειους λαούς από τους Έλληνες ταξιδευτές, οι οποίοι αφού δεν είχαν ελαιόδεντρα, στόλιζαν κλαδιά από τα δέντρα που υπήρχαν στον κάθε τόπο.
Το έθιμο της Ειρεσιώνης καταδικάστηκε ως ειδωλολατρικό από το θεοκρατικό Βυζάντιο και απαγορεύτηκε. Αιώνες αργότερα επανήλθε με την μορφή Χριστουγεννιάτικου δένδρου από τους Βαυαρούς που συνόδεψαν τον Όθωνα στην Ελλάδα, ως δικό τους Χριστουγεννιάτικο έθιμο.
Παρ’ όλα αυτά, το έθιμο της Ειρεσιώνης υπήρχε πάντα στην ιστορική μνήμη των Ελλήνων, γι αυτόν τον λόγο, το Χριστουγεννιάτικο δένδρο υιοθετήθηκε αμέσως.
Το τραγούδι της Ειρεσιώνης ηλικίας 3000 ετών
‘’ Σ’ αρχοντικό εμπήκαμε μεγάλου νοικοκύρη
με λόγο που’χει πέραση και μ’ αγαθά περίσσα.
Ανοίξτε πόρτες διάπλατα να μπουν μεγάλα πλούτη,
μαζί κι η θαλερή χαρά κι η ευλογημένη Ειρήνη.
Γιομάτοι να’ναι οι πίθοι σας, πολλά τα ζυμωτά σας,
φέρε μας κριθαρόψωμο με το πολύ σουσάμι.
Νύφη για το μοναχογιό να κάτσει τραγουδώντας
στ’αμάξι που το σέρνουνε τα δυνατά μουλάρια
να’ρθει σ’αυτό το σπιτικό να’φαίνει τα προικία της.
Κάθε χρονιά θε να’ρχομαι κι εγώ σαν χελιδόνι.
Μα φέρε γρήγορα λοιπόν ότι είναι να μας δώσεις
γιατί αλλιώς θα φύγουμε δε θα ξημερωθούμε.!’’Eιρεσιώνη σύκα φέρει και πίονας άρτους
και μέλι εν κοτύλη και έλαιοναν αψήσασθαι
και κύλικ’ εύζωρον, ως αν μεθύουσι καθεύδη.
Ύμνος κατά τα Πυανέψια
Πηγές : Ιστορία του Ελληνικού Έθνους – Μουσείο Ακρόπολης- Βικιπαίδεια.
