Η Αντιγόνη εμπρός στο νεκρό Πολυνείκη. Λάδι σε καμβά, 100 εκ. x 157 εκ. Εθνική Πινακοθήκη, Νικηφόρος Λύτρας (1865)
Χθες στη Λάρισα η θεατρική παράσταση “Αντιγόνη” του Σοφοκλή σε σκηνοθεσία Θέμη Μουμουλίδη μας έδωσε κίνητρο να αναφερθούμε σε μια ιστορία με μηνύματα διαχρονικά αφού παρουσιάστηκε πιθανότατα στα Μεγάλα Διονύσια του 441 π.Χ
Πρώτη παράσταση στο νεοελληνικό θέατρο θεωρείται αυτή που δόθηκε στο θέατρο Ναούμ στην Κωνσταντινούπολη από τον θίασο Κοσμά και Οδυσσέα Δημητράκου σε μετάφραση Ραγκαβή, σκηνοθεσία ASTI NOCCI και σκηνικά POZZI (1863). Ακολούθησε το 1867 σε σκηνοθεσία Αθανασίου Ρουσσόπουλου από τον Πανεπιστημιακό Θίασο στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, όπου ο φύλακας, ο Αίμων, ο Άγγελος, ο Κορυφαίος καθώς και ο 15μελής Χορός ήταν φοιτητές. Το 1868 παρουσιάστηκε από τον Ερασιτεχνικό Θίασο στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού με πρωταγωνίστρια στο ρόλο της Αντιγόνης την Πολυξένη Σούτσα.
Δεν θα πάρουμε θέση υπέρ του ενός ή του άλλου ,όλοι τους είναι τραγικά πρόσωπα ,και επειδή οι άνθρωποι ανάλογα με τα βιώματα και τα ερεθίσματα που προσλαμβάνουν μπορούν να το ερμηνεύσουν κατά πως η βούληση τους ορίζει.
Σημαντικό η νεολαία που παρακολούθησε την παράσταση , η εποχή μας τους έχει μπερδέψει και προσπαθούν μέσα από την τέχνη, τη γνώση ,τα πολιτιστικά δρώμενα να βρουν τα πατήματα τους.
Μια παράσταση της Αντιγόνης δωρική με πολύ καλές ερμηνείες ,ισορροπώντας ανάμεσα στο ηθικό όπως το νιώθει ο καθένας και στην υπακοή σε μια αυταρχική εξουσία που δεν ακούει απλά διατάζει.
Αιώνες πριν εκεί που ο μύθος μπερδεύεται με την πραγματικότητα βρισκόμαστε στη Θήβα.
Βασιλιάς της ήταν ο Λάιος και γυναίκα του η Ιοκάστη , κόρη του Βοιωτού ήρωα Μενοικέα .
Ένας Δελφικός χρησμός που δόθηκε ως απάντηση στο Βασιλιά Λάιο στην αναζήτηση απάντησης ,γιατί δεν αποκτούν παιδιά με την Ιοκάστη, έλεγε ότι ο γιος που θα αποκτήσει από την Ιοκάστη θα τον σκοτώσει.
Η Πυθία η ιέρεια του Μαντείου τον προειδοποίησε για να αποφύγει το κακό με την προτροπή να μην κάνει απογόνους.
Τελικά η Ιοκάστη κατάφερε ,έκαμψε τις αναστολές του Λάιου και απέκτησαν ένα γιο . Φοβούμενοι την αποκάλυψη των συνεπειών αυτής της πράξης όπως την πρόβλεψε η Πυθία , διέταξαν έναν δούλο αφού δέσει τα πόδια του μωρού να το παρατηρήσει στον Κιθαιρώνα.
Το παιδί κατάφερε να επιβιώσει με την βοήθεια ενός βοσκού που το βρήκε και παρέδωσε στο άτεκνο βασιλικό ζεύγος της Κορίνθου ,να το μεγαλώσουν .
Ο Λάιος μπορεί να πέρασαν τα χρόνια αλλά προσέτρεξε πάλι στην Πυθία για να μάθει τι απέγινε ο γιος του.
Πριν προλάβει να φθάσει στο Μαντείο , ένας διαπληκτισμός στη μέση του δρόμου με έναν νεαρό έκανε πραγματικότητα τον πρώτο χρησμό της Πυθίας.
Ότι γράφει για τον καθένα η ζωή δεν ξεγράφει ,και εάν καταφέρει κάποιος να την ξεγελάσει θα είναι για λίγο και όχι για πάντα.
Τελικά το παιδί αυτό ,ο Οιδίποδας ,αφού σκότωσε τον πατέρα του χωρίς να ξέρει τι δεσμοί αίματος τον ένωναν με τον νεκρό έγινε βασιλιάς της Θήβας και η παντρεύεται την μητέρα του Ιοκάστη …..
Η θεία δίκη θα πει κάποιος έρχεται και απονέμει την δικαιοσύνη κατά πως αυτή ορίζει έστω και με καθυστέρηση.
Ετεοκλής , Πολυνείκης, Αντιγόνη και Ισμήνη τα παιδιά του Οιδίποδα και της Ιοκάστης.
Επτά χρόνια η πόλη της Θήβας ταλανίζεται από λοιμό ,πάλι η Πυθία και οι χρησμοί της αναζητήθηκαν από τον Οιδίποδα .Έστειλε λοιπόν τον αδελφό της γυναίκας του Κρέοντα ,που πριν γίνουν κουνιάδοι ήταν θείος και ανιψιός , στο Μαντείο να μάθαι τα μελλούμενα.
Στο έργο του Σοφοκλή «Οιδίπους Τύραννος» βλέπουμε πως αποκαλύπτεται ο Οιδίποδας ως ο υπαίτιος του λοιμού και ποιες ανόσιες πράξεις έκανε άθελά του.
Εδώ πάει γάντι η έκφραση: «αμαρτίαι γονέων παιδεύουσι τέκνα» .
Η κάθαρση δεν άργησε να έρθει ,πρώτη η Ιοκάστη μόλις έμαθε ότι ο Οιδίποδας ήταν το μωρό που απέκτησε με το Λάιο και το εγκατέλειψε στην τύχη του ,κρεμάστηκε.
Ο Οιδίποδας όταν ανακάλυψε την αλήθεια για την καταγωγή του αυτοεξορίστηκε Η ιστορία αυτή διαδραματίζεται στην τραγωδία του Σοφοκλή Οιδίπους επί Κολωνώ. Τα δύο αγόρια του συμφώνησαν να κυβερνούν εναλλάξ τη Θήβα ανά έναν χρόνο. Ξεκίνησε πρώτος ο Ετεοκλής την θητεία του ,όταν όμως ήρθε το πλήρωμα του χρόνου και έπρεπε να παραχωρήσει το Θρόνο στον Πολυνείκη αρνήθηκε. Μετά τον θάνατο του πατέρα της η Αντιγόνη επέστρεψε στην Θήβα με σκοπό να αποτρέψει την μονομαχία των αδερφών της.
Μεθάει η εξουσία εάν την ερωτευτείς ,πλανεύτρα μάγισσα που θολώνει το μυαλό. Ο αδελφός του που δεν άντεξε την αδικία οργανώνει εκστρατεία εναντίον του αδελφού του για να διεκδικήσει αυτό που άδικα του το στερεί. την
Ο θάνατος ήταν η κατάληξη της αδελφικής σύγκρουσης, αμείλικτος χωρίς την αίσθηση αυτό ,που ανθρώπινος νους θεωρεί δίκαιο, σωστό ή προτεραιότητα.
Αυτός έχει τα δικά του τεφτέρια και αρπάζει τις ψυχές με τη δική του σειρά, χωρίς να κοιτά δίκαιο ,άδικο ή νέος, γέρος .
Όταν ο πόλεμος τελείωσε υπέρ της Θήβας (Κάδμειος Νίκη) αλλά και με τον τραγικό θάνατο των δυο ηρώων στην «έβδομη πύλη», ο νέος άρχοντας, ο Κρέοντας διατάζει τον ενταφιασμό του Ετεοκλή, αλλά απαγορεύει να ταφεί το πτώμα του Πολυνείκη, επειδή ενήργησε ως προδότης.
Στην αρχαία τραγωδία του Σοφοκλή Αντιγόνη ξεκινάει με ένα ξημέρωμα που η εντολή του Κρέοντα για τη μη ταφή του Πολυνείκη ήδη είχε γίνει γνωστή στο λαό.
Η ποινή σε όποιον παρακούσει την εντολή ο λιθοβολισμός.
Η Αντιγόνη ανακοινώνει έξω από τα ανάκτορα στην αδελφή της την Ισμήνη ότι θα αγνοήσει την βασιλική διαταγή και θα θάψει τον αδελφό της όπως οι άγραφοι θεϊκοί νόμοι επιβάλλουν. Η Ισμήνη μάταια προσπαθεί να αλλάξει την απόφαση της αδελφή της,αρνείται όμως να έχει ρόλο σε αυτό που θα έκανε η αδελφή της.
Η Αντιγόνη προχωρεί και θάβει (συμβολικά) τον αδελφό της στην πραγματικότητα ένα λέπτο στρώμα χώματος σκέπαζε το άψυχο σώμα του Πολυνείκη.Το γεγονός γίνεται γνωστό στον Κρέοντα ,και σύουν την Αντιγόνη στα πόδια του να απολογηθεί και της ανακοινωθεί η τιμωρία.
Ο βασιλιάς θεωρεί και την Ισμήνη συνεργό ,η οποία το αποδέχεται παρόλο που ήταν αμέτοχη στη λήψη απόφασης και στο γεγονός .
Ο γάμος του γιο του Κρέοντα Αίμονα με την Αντιγόνη ματαιώνεται, με τον γιο του να απειλεί πως δεν θα τον ξαναδεί εαν προχωρήσει στην τιμωρία της Αντιγόνης. Μάταιες οι ικεσίες ,οι φωνές, η απόφαση ήταν ήδη ανειλημμένη.
Η Αντιγόνη οδηγείται σε τάφο φυλακή και την θάβουν ζωντανή χωρίς νερό και φαγητό μέχρι ο θάνατος να της σφαλίσει τα μάτια.Δεν την λιθοβόλησαν φοβούμενοι ότι το μίασμα θα έπεφτε βαρύ στην πόλη.
Μια αέναη πάλη ανάμεσα στο εθιμικό δίκαιο και αυτό που ορίζουν οι νόμοι, δύσκολος αγώνας δύσκολες αποφάσεις αναπόφευκτες τιμωρίες.
Ο τυφλός μάντης Τειρεσίας μεταφέρει την οργή των Θεών για την ασέβεια που διέπραξε ο Κρέων με τις αποφάσεις του. Ο Κρέωντας τον κατηγορεί όλα αυτά τα λέει ως αποτέλεσμα μιας καλής ανταμοιβής από τους Θεούς.
Σεισμό προκάλεσαν οι προφητείες του τυφλού μάντη ,φόβισαν τον βασιλιά, ο οποίος άλλαξε στάση αλλά ήταν αργά πολύ αργά.
Η Αντιγόνη απαγχονίστηκε στο τάφο της και έτσι την βρήκαν οι φύλακες που πήγαν να την ελευθερώσουν. Μαξί της και ο αγαπημένος της Αίμονας που μόλις είδε τον Κρέοντα να είναι εκεί για την αποφυλάκιση της όρμησε εναντίον του και απελπισμένος αυτοκτόνησε.
Έτσι ο Κρέοντας αυτοεξορίζεται και η γυναίκα του η Ευρυδίκη αυτοκτονεί.
