Η απήχηση του Ευρωπαϊκού διαφωτισμού στους Έλληνες λόγιους της προεπαναστατικής Ελλάδας έγινε αισθητή στην περίοδο 1760-1821. Η ανάπτυξη της οικονομίας της ελληνικής αστικής τάξης, καθώς και η πρόοδος των ελληνικών κοινοτήτων του εξωτερικού δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την άνθηση των γραμμάτων και της παιδείας με τους δασκάλους και λόγιους εμποτισμένους με διαφωτιστικές ιδέες της Δύσης. Η επανάσταση του 1821 ήταν βασικά καρπός του ελληνικού διαφωτισμού. Την εποχή εκείνη η προσφορά της Θεσσαλίας στον διαφωτισμό είναι ανυπολόγιστης αξίας, διότι καλύπτει όλο το πλάτος και βάθος της πνευματικής αναγέννησης της πατρίδας μας.
Μεγάλη μερίδα στο διαφωτισμό του ελληνικού λαού ανήκει αναμφίβολα στους Τυρναβίτες επιστήμονες και λόγιους της εποχής εκείνης που στήριξαν με κάθε τρόπο την κυκλοφορία και την διάδοση των ιδεών του.
Οι κυριότεροι Τυρναβίτες εκπρόσωποι του διαφωτισμού κατά χρονολογική σειρά γέννησής τους είναι:
Αλέξανδρος Τυρναβίτης
Γεννήθηκε στον Τύρναβο από πατέρα ιερέα το 1711. Σοφολογιότατος δάσκαλος του γένους κατατάσσεται μεταξύ των πλέον σοφών Ελλήνων του 18ου αιώνα. Υπήρξε μαθητής του επιφανούς λόγιου και δασκάλου του γένους Μπαλάνου Βασιλόπουλου που ήταν μαθηματικός και σχολάρχης της περίφημης σχολής Κούμα. Επίσης ήταν μαθητής του Μακάριου από την Πάτμο του οποίου συνέγραψε την βιογραφία του. Από το 1742 μέχρι το 1751 ήταν διευθυντής της ξακουστής σχολής Τυρνάβου και στη συνέχεια σχολάρχης στο Βουκουρέστι όπου πέθανε το 1761 και τάφηκε στη Μονή του Αγίου Σάββα του Βουκουρεστίου.
Έγραψε διάφορα επιγράμματα προσφωνητικά ή κτητορικά. Κυριότερα έργα του είναι: “Συνταγματιον κατά Λατίνων”. Αντίρρηση προς τον Αλοίσιο Ανδρουτζή, περί εκπορεύσεως του Αγίου Πνέυματος”, για το οποίο ο Κύπριος καθολικός Θεολόγος υποστήριζε και εκ του υιού, σε αντίθεση προς τους ορθοδόξους που πιστεύουμε ότι εκπορεύεται μόνο εκ του Πατρός. Για τον Αλέξανδο Τυρναβίτη αναφέρονται με κολακευτικά σχόλια οι λόγιοι Ευγένιος Βούλγαρης, Μελέτιος Κούμας κ.α. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Αλέξανδρος Τυρναβίτης εμφανίζεται σε διάφορα κείμενα και με τα ονόματα Αλέξανδρος Λαρισινός, Αλέξανδος παπά – Αναστασίου και Αλέξανδρος Αναστασίου.
Θεόδωρος Τυρναβίτης
Γεννήθηκε στον Τύρναβο. Ήταν γιος της αδελφής του σοφολογιώτατου δασκάλου Αλέξανδρου Τυρναβίτη. Το 1726 ήταν δάσκαλος στην Ακαδημία του Βουκουρεστίου όπου δίδαξε φιλολογία και φιλοσοφία.
