Τα θεσσαλικά κεραμικά κατασκευάζονται για να καλύψουν κυρίως τις καθημερινές ανάγκες των νοικοκυριών (αποθήκευση, συντήρηση, παρασκευή τροφίμων). Τα τσουκάλια, οι στάμνες, τα κανάτια, τα πιθάρια, οι φτήνες σε διάφορα μεγέθη και σχήματα είναι οι πιο αντιπροσωπευτικοί τύποι των θεσσαλικών κεραμικών.Ο πηλός είναι συνήθως καστανοκόκκινος και προέρχεται από τη θεσσαλική γη. Τα εργαστήρια είναι οργανωμένα στα πλαίσια της οικοτεχνίας και η τέχνη του κεραμέα μεταδίδεται από πατέρα σε γιο. Η τεχνική κατασκευής τους ακολουθεί την παράδοση. Τα κεραμικά κατασκευάζονται στον ποδοκίνητο τροχό, στεγνώνουν στον ήλιο και ψήνονται στο καμίνι. Η διακόσμηση της χρηστικής αυτής κεραμικής περιορίζεται στη δημιουργία απλών φυτικών θεμάτων με τη χρήση του λευκού χρώματος, μπαντανά ή σπανιότερα ακανόνιστων ενσταλάξεων με έγχρωμα υαλώματα. Αλλοτε η επιφάνειά τους διακοσμείται με απλές εγχαράξεις κυματιστών, θλαστών ή απλών γραμμώσεων. Τα κέντρα παραγωγής κεραμικών στη Θεσσαλία κατά τους νεότερους χρόνους εντοπίζονται κυρίως στις περιοχές Λάρισας – Τυρνάβου, Καρδίτσας – Φαναρίου, Τρικάλων, Βόλου, Αγιάς, Ελασσόνας – Τσαριτσάνης. Η παραγωγή των εργαστηρίων αυτών καλύπτει κυρίως τις ντόπιες ανάγκες, ενώ δεν αποκλείεται η ύπαρξη μικρότερων τσουκαλάδων στην ευρύτερη περιοχή.Στη Λάρισα λειτουργούσαν πολλά κεραμικά εργαστήρια, που δυστυχώς δε διατηρήθηκαν, εξαιτίας του ραγδαίου εκσυγχρονισμού της πόλης. Για την ευρύτερη περιοχή της Λάρισας, σπουδαίο κέντρο παραγωγής, αποτέλεσε ο Τύρναβος, του οποίου η κεραμική δραστηριότητα συνεχίζεται αδιάκοπα από τη βυζαντινή περίοδο.Τα εγχάρακτα εφυαλωμένα κεραμικά του Τυρνάβου (τεχνική sgraffito) με τα λαμπερά εξαιρετικής ποιότητας υαλώματα πιστοποιούν την άνθηση της αγγειοπλαστικής στην περιοχή, ήδη από τον 15ο αιώνα. Μετά την οθωμανική κατάκτηση, η τεχνική του sgraffito εγκαταλείπεται για απλούστερες τεχνικές, όπως υπαγορεύουν οι νέες συνθήκες. Στην περίοδο της τουρκοκρατίας, επικρατούν απλούστερες φόρμες με λιτή διακόσμηση. Ο Τύρναβος συνεχίζει να διατηρεί πολλά κεραμικά εργαστήρια μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, καλύπτοντας το μεγαλύτερο μέρος των αναγκών της ευρύτερης περιοχής. Μετά τα μέσα του ίδιου αιώνα, φθίνουν σταδιακά τα εργαστήρια και σήμερα διατηρούνται μόνο δύο (αδελφοί Καλύβα και αδελφοί Πνάκα). Σημαντικό κέντρο, επίσης, εφυαλωμένης κεραμικής κατά τον 16ο και 17ο αιώνα, αποτέλεσαν τα Τρίκαλα. Τα προϊόντα παραγωγής τους είναι κυρίως αβαθή πινάκια, κούπες και, σε μικρότερη κλίμακα, φλασκόμορφα κανάτια. Ο εγχάρακτος διάκοσμος εμπλουτίζεται με πινελιές πράσινου και καφέ χρώματος.Το Φανάρι Καρδίτσας αποτελεί ένα ακόμη σπουδαίο κέντρο κεραμικής στη Θεσσαλία, που ειδικεύεται στην παραγωγή αποθηκευτικών δοχείων (φτηνές) και σταμνών με τη χαρακτηριστική διακόσμηση με λευκό μπαντανά που δημιουργεί πλούσιες συνθέσεις με γραμμικά μοτίβα. Στην περιοχή Μαγνησίας, ο Βόλος, χαρίζει μια νέα, αν και σύντομη, αναγεννητική ώθηση στην κεραμική, κυρίως μετά την έλευση των Μικρασιατών τεχνιτών. Η Τσαριτσάνη και η Αγιά αποτελούν μικρότερα κέντρα παραγωγής.
Εκτός από τη χρηστική ντόπια κεραμική, εκλεπτυσμένα κεραμικά με πλούσια διακόσμηση, από το Τσανάκ – Καλέ, την Κιουτάχεια και το Ισνίκ της Μικράς Ασίας, χρησιμοποιήθηκαν επίσης στη Θεσσαλία. Η κεραμική αυτή περιλαμβάνει κυρίως πολυτελή δείγματα που χρησιμοποιήθηκαν στα νοικοκυριά ως μεμονωμένα αντικείμενα ή για τη διακόσμηση της εξωτερικής τοιχοποιίας των εκκλησιών (π.χ. Μετέωρα, Πήλιο). Παράλληλα με τα αγγειοπλαστικά εργαστήρια, λειτουργούν και κεραμουργεία, που παράγουν κυρίως οικοδομικά υλικά, κεραμίδια και τούβλα. Τα εργαστήρια αυτά, κάποια από τα οποία εντοπίζονται να λειτουργούν ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα, αναπτύσσονται στις αρχές του 20ού αιώνα, οπότε αρχίζουν να εγκαταλείπονται οι παραδοσιακές τεχνικές για την κατασκευή στέγης και τοιχοποιίας.
Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, τα θεσσαλικά εργαστήρια ακολουθούν μια φθίνουσα πορεία, διατηρώντας ωστόσο την παραδοσιακή οργάνωση και λειτουργία τους, ως τη δεκαετία του 1960 περίπου. Όσα από αυτά κατορθώνουν να επιβιώσουν αντιστεκόμενα στα νέα υλικά και κυρίως, το πλαστικό, αναζητούν εκσυγχρονιστικές διεξόδους, που αφορούν τόσο τον τρόπο όσο και τα είδη παραγωγής: Χρήση ηλεκτροκίνητων μέσων (τροχός, μηχανές ζύμωσης του πηλού, παραγωγή με καλούπια, ηλεκτρικοί φούρνοι).
Σημειώνουμε ότι την έκθεση «Θεσσαλική κεραμική κατά τους νεότερους χρόνους» σχεδίασε ο αρχιτέκτων μηχανικός, Χρήστος Γρουσόπουλος και επιμελήθηκε η διευθύντρια του Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου Λάρισας, Λένα Γουργιώτη.
COMMENTS