Χριστούγεννα και μαζί τους ανοίγει η περίοδος του Δωδεκαημέρου, που κρατά έως και την παραμονή των Φώτων.
Είναι μια περίοδος που η λαϊκή παράδοση είναι γεμάτη δεισιδαιμονίες και παγανά ,δαιμόνια που συμβολίζουν το σκοτάδι και ζουν στα έγκατα της γης.
Σύμφωνα με την παράδοση, όποιος γεννιόταν από τις 25 Δεκεμβρίου έως την Πρωτοχρονιά γινόταν καλικάντζαρος. Οι γονείς προκειμένου να γλιτώσουν το νεογέννητο από τη διαβολική μοίρα το πήγαιναν σε μέρος με αναμμένη φωτιά. Καψάλιζαν τις φτέρνες του μέχρι αυτό να αρχίσει να κλαίει και έπειτα του άλειφαν στα πόδια διάφορες θεραπευτικές κρέμες, για να γιάνουν. Αυτή τη μέθοδο την ακολουθούσαν, καθώς υποστήριζαν ότι αν τα νύχια των παιδιών καούν, τότε αυτά δεν μπορούν να γίνουν καλικάντζαροι.
Οι καλικάντζαροι που πολλοί τους λένε :Λυκοκαντζαραίοι, σκαρικατζέρια, καρκατζέλια, πλανήταροι (Κύπρος), Κάηδες (Σύμη), καλλισπούδηδες, χρυσαφεντάδοι (Πόντος), κωλοβελόνηδες, παρωρίτες ή παραωρίτες (πριν από το λάλημα του πετεινού) είναι τα παγανά των Χριστουγέννων.
Paganus σημαίνει τον χωρικό, τον αστράτευτον (παγάνα, παγανιά) και κατόπιν τον εθνικό και μη χριστιανό. Στα αγγλικά pagan είναι ο ειδωλολάτρης. Και παγανή Κυριακή σημαίνει την Κυριακή που δεν έχει άλλη εορτή. Παγανό αποκαλείται το αβάπτιστο νήπιο. Πιστεύεται ότι τα βρέφη που πέθαναν αβάπτιστα γίνονται παγανά, τελώνια, καλικάντζαροι.
Την παραμονή των Χριστουγέννων αυτοί οι άτακτοι τύποι ,που ο λαός τους φανταζόταν μαυριδερούς άσχημους κουτσούς με μάτια κόκκινα πόδια τραγίσια ,άφηναν τα σκοτάδια και ανέβαιναν στη γη και έφερναν προβλήματα στους ανθρώπους με τις σκανταλιές τους.
Τότε λοιπόν πίστευαν ότι η γη ήταν ακίνητη και την κρατούσε ένα τεράστιο δένδρο, που οι καλικατζαραίοι όλο το χρόνο με τσεκούρια προσπαθούσαν να το κόψουν.
Οταν έφταναν τα Χριστούγεννα από το δένδρο έμεινε ένα κλωνάρι και πίστευαν ότι θα πέσει μόνο του ,όταν όμως μετά τα Φώτα κατέβαιναν ξανά στα σκοτάδια της γης το έβλεπαν να έχει θεριέψει όπως και πριν αρχίσουν να το κόβουν.
Σε δουλειά να βρίσκονται τα άτιμα και να ταλαιπωρούν τους ανθρώπους με τα καμώματα τους, χύνουν νερό στο αλεύρι, κατουρούν την στάχτη , μαγάριζαν τα φαγητά με τις ακαθαρσίες τους, γι’ αυτό και οι νοικοκυραίοι βάζαν στη φωτιά ρείκια, αλάτι που κάνουν κρότο ή έριχναν κανένα πετσί να βρωμάει και να μην πλησιάζουν..
Τοποθετούσαν ένα κόσκινο μπροστά από την πόρτα του σπιτιού, ώστε μέχρι να μετρήσει ο καλικάντζαρος από περιέργεια τις τρύπες, να λαλήσει ο πετεινός, οπότε αυτοί έτρεχαν να εξαφανιστούν.
Οι νοικοκυρές δεν αφήναν μαλλί πάνω στη ρόκα αυτές τις μέρες, γιατί οι κατουρλήδες, έρχονται και προσπαθούν να γνέσουν κι αυτοί, το στρίβουν το πετάνε, το μπερδεύουν κι έτσι το μαλλί είναι για πέταμα.
Γνωρίζοντας οι νοικοκυρές τη συνήθεια των καλικάντζαρων να απλώνουν χέρι στα λαχταριστά εδέσματα, άφηναν στα κεραμίδια λουκάνικα και τηγανίτες προς τέρψιν τους, για να τους καλοπιάσουν.
Οι άνθρωποι για να τους κρατούν μακριά όλο το δωδεκαήμερο έκαιαν τον τζάκι μέρα νύχτα γιατί την φωτιά την φοβόταν. Ενα κούτσορο («δωδεκαμερίτης», «χριστόξυλο») έκαιγε όλη αυτή τη περίοδο ,και με την στάχτη ράντιζαν το σπίτι παραμονή των Φώτων.
Τα παγωμένα βράδια του δωδεκαήμερου όταν βράδιαζε οι άνθρωποι φοβόντουσαν να κυκλοφορήσουν γιατί λέει ότι οι καλικατζαραίοι παρουσιάζονταν μπροστά τους με ανθρώπινη μορφή ,ή ζώου ή πουλιού για τους τρομάξουν.
Φεύγετε να φεύγωμε
έρχεται ο τρελόπαπας
με την αγιαστούρα του
και με τη βρεχτούρα του.
Μας άγιασε μας έβρεξε
και μας, μας εκατέκαψε.
Χρόνια πολλά !!!