Κάθε Δεκαπενταύγουστο τα βλαχοχώρια της Πίνδου, με πιο χαρακτηριστικά τη Σαμαρίνα, την Αβδέλλα και τη Σμίξη γεμίζουν με βλάχους που συγκεντρώνονται από όλα τα μέρη της Ελλάδας, αλλά και από το εξωτερικό για να περάσουν κάποιες μέρες του Αυγούστου στα πατρογονικά τους σπίτια στο βουνό, να συναντηθούν με τους συγγενείς και τους φίλους τους, να συναντηθούν με την κοινότητα.
Στη Λάρισα και την ευρύτερη περιοχή, κατοικούν πάρα πολλοί βλάχοι από τα χωριά της Πίνδου, οι οποίοι με τις οικογένειες τους φροντίζουν να βρίσκονται κάθε χρόνο στα ορεινά τις ημέρες του Δεκαπενταύγουστου, σαν μια ιεροτελεστία ετών θα έλεγε κανείς… Πλέον, στα βλαχοχώρια φιλοξενούνται σε σπίτια φίλων και ξενοδοχεία και πολλοί μη βλάχοι, οι οποίοι θέλουν να επισκεφτούν τα όμορφα χωριά και να βιώσουν από κοντά την εορταστική ατμόσφαιρα των ημερών, τα πανηγύρια και να ζήσουν την εμπειρία του τρανού χορού.
Στις 15 Αυγούστου, ανήμερα της Παναγίας σε όλα τα βλαχοχώρια της Πίνδου, μετά τον εκκλησιασμό, πραγματοποιείται, σε συγκεκριμένες για κάθε χωριό τοποθεσίες, ο τρανός χορός που αποτελεί το μεγάλο κοινωνικό και θρησκευτικό γεγονός των ημερών.
Οι πρώτες αναφορές για τον τρανό, μεγάλο, χορό, «κόρλου μάρε» στα βλάχικα, συναντώνται τα τέλη του 19ου αιώνα από περιηγητές. Η πρώτη δε, συστηματική περιγραφή του χρονολογείται το 1913 στο βιβλίο «Οι νομάδες των Βαλκανίων» των Wace & Tompson.
Πρόκειται για το μείζον θρησκευτικό και κοινωνικό γεγονός του καλοκαιριού, στο οποίο έχουν την ευχαρίστηση να συναντώνται οι ξενιτεμένοι από τα χωριά τους βλάχοι που μένουν σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας και στο εξωτερικό. Θα λέγαμε, ότι ο τρανός χορός λειτουργεί σαν επιβεβαίωση των δεσμών της κάθε κοινότητας. Συμβολίζει το κοινοτικό ιδεώδες και αποτελεί μαρτυρία συλλογικής ταυτότητας, ως δέσμευση αλληλεγγύης και εμπιστοσύνης, ως χρέος στους προγόνους, ως επιταγή προς τους νεότερους.
Στη Σαμαρίνα, ο τρανός χορός ή «Τσιατσος» αναπτύσσεται σε δύο ομόκεντρους κύκλους· στον εξωτερικό κύκλο χορεύουν οι άνδρες και στον εσωτερικό οι γυναίκες. Σε άλλα χωριά μπορεί ο κύκλος να είναι ένας, καταλήγει να γίνεται τεράστιος, με πρώτους τους άνδρες και τις γυναίκες να ακολουθούν.
Παραδοσιακά, τον χορό σέρνει ο γεροντότερος του χωριού και οι πρώτες θέσεις μοιράζονται ανάλογα με την ηλικία. Καθώς περνούν τα χρόνια, σε κάποια χωρά, όπως στην Αβδέλλα, τον χορό σέρνει όχι αναγκαστικά ο γεροντότερος αλλά αυτός που ξέρει πολύ καλά τα λόγια.
ΣΑΜΑΡΙΝΑ ΤΡΑΝΟΣ ΧΟΡΟΣ
Τα τραγούδια του τρανού χορού τραγουδούνται σε αντιφώνηση, ο στίχος λέγεται από τους πρώτους και στη συνέχεια επαναλαμβάνεται από τους τελευταίους. Σε κάθε χωριό είναι συγκεκριμένα και έχουν περιεχόμενο σχετικό με ιστορικά ή κοινωνικά γεγονότα της περιοχής.
Τα τραγούδια του τρανού χορού λειτουργούν έτσι ως την προφορική ιστορία των βλάχων. Στη Σαμαρίνα και την Αβδέλλα, αναφέρονται αποκλειστικά σε γεγονότα του κάθε χωριού αντιστοίχως, ενώ στη Σμίξη τα τραγούδια έχουν γενικότερη θεματολογία για τους βλάχους από όλα τα βλαχοχώρια.
Το εντυπωσιακό είναι, ότι οι στίχοι του τρανού χορού δεν είναι βλαχόφωνοι. Όλα τα τραγούδια έχουν ελληνόφωνο στίχο, γεγονός που αποτελεί άλλη μία απόδειξη ότι οι βλάχοι είναι δίγλωσσοι και ότι η επήρεια της ελληνικής γλώσσας υπήρξε τόσο έντονη ώστε να επιλέγουν ελληνόφωνους στίχους για ένα τόσο σημαντικό για τη βλάχικη κοινότητα γεγονός.
Υπάρχουν περιπτώσεις που, ενώ μια γιαγιά ή ένας παππούς ξέρει μόνο βλάχικα και ελάχιστες λέξεις στα ελληνικά, μπορεί να τραγουδήσει τους στίχους στα ελληνικά με ασύλληπτη άρθρωση. Συνήθως, ο χορός γίνεται αποκλειστικά με φωνές, ακαπέλα, χωρίς τη συνοδεία μουσικών οργάνων, τα οποία εμφανίζονται μετά τη λήξη του τρανού χορού για να ξεκινήσει το πανηγύρι.
Το τελετουργικό στοιχείο του χορού ενισχύεται από τη φωνητική αντιφώνηση, τα αργά βήματα που δεν αποτελούν στην ουσία τα συνήθη χορευτικά βήματα των παραδοσιακών χορών, δεν έχουν πολυπλοκότητα και φιγούρες, καθώς στον τρανό χορό δεν υπάρχει το ατομικό στοιχείο, το «εγώ», αλλά το συλλογικό «εμείς» που αναφέρεται στην κοινότητα.
Οι μεγάλοι χοροί, τις προηγούμενες δεκαετίες λειτουργούσαν ταυτόχρονα σαν ευκαιρία για εμφανιστούν οι υποψήφιοι γαμπροί και νύφες, να γνωριστούν οι άνδρες με τις γυναίκες και ενδεχομένως να γίνουν προξενιά.
Όλα αυτά είναι κοινά στοιχεία στους μεγάλους χορούς του Δεκαπενταύγουστου στα βλαχοχώρια της Πίνδου. Πρόκειται για στοιχεία – κύκλος, ηλικιακή κατανομή, τραγούδια – που έρχονται από την αρχαιότητα και συναντώνται στα ομηρικά έπη, γεγονός που αποδεικνύει την αέναη και διαρκή συνέχεια του ελληνισμού.
Αυτό που εντυπωσιάζει ιδιαιτέρως τους μη βλάχους επισκέπτες είναι η σταθερότητα των εθίμων που έχουν παραμείνει αναλλοίωτα στο χρόνο, η κατάσταση μέθεξης στην οποία εισέρχονται οι συμμετέχοντες και κυρίως το πόσο ενεργή παραμένει η επιθυμία και η πραγματοποίηση της συνάντησης του Δεκαπενταύγουστου των βλάχων, που είτε έχουν αστικοποιηθεί είτε έχουν ξενιτευτεί, στα βλαχοχώρια της Πίνδου, τα οποία αυτή την περίοδο ζωντανεύουν ξανά και σφύζουν από ζωή.
Αν σκεφτεί κανείς όμως, ότι πρόκειται για πληθυσμούς και κοινότητες που περνούσαν το μισό χρόνο στα χειμαδιά και τον υπόλοιπο στα βλαχοχώρια με αποτέλεσμα να έχουν συνηθίσει να διασκορπίζονται και να ζουν χωριστά για μεγάλα χρονικά διαστήματα, μπορεί να κατανοήσει το συμβολισμό του τρανού χορού, που λειτουργούσε στο παρελθόν αλλά και στο παρόν ως το μείζον γεγονός όλων των αυτών των οικογενειών που φροντίζουν να βρίσκονται πάντα στα χωριά τους αυτές τις μέρες για να ξαναβρούν το συνδετικό κρίκο που τους ενώνει. Συχνά άλλωστε, τα σόγια είναι πολύ μεγάλα και κατοικούν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας με αποτέλεσμα η μοναδική ευκαιρία να συναντηθούν να είναι αυτή του Δεκαπενταύγουστου.
Θα πρέπει να επισημάνουμε, ότι οι πολιτιστικοί σύλλογοι παράγουν εξαιρετικό έργο διασώζοντας αυτά τα τραγούδια και διδάσκοντάς τα στους νεότερους. Εξακολουθεί να αποτελεί πολύ σπουδαίο γεγονός το πότε θα καταφέρει κάποιος να εισαχθεί στον κύκλο του τρανού χορού, να τραγουδήσει και να τον χορέψει. Συνήθως, σύμφωνα με τους άγραφους νόμους που επικρατούν στα βλαχοχώρια, αυτό συμβαδίζει όχι μόνο με την ενηλικίωση, αλλά την έναρξη της επαγγελματικής σταδιοδρομίας και τη δημιουργία οικογένειας.
Για όσους δεν έχουν επισκεφτεί τα βλαχοχώρια, αξίζει να ζήσουν στο μέλλον αυτή την εμπειρία της τελετουργίας και να παρακολουθήσουν αυτό τον περήφανο χορό που δονεί με τα τραγούδια και τις αντιφωνήσεις τα δάση της Πίνδου, δημιουργώντας ένας δέος στην ατμόσφαιρα.
*Ευχαριστώ ιδιαιτέρως τον Μιχάλη Μαντέλα για τις πληροφορίες που μας παρείχε για τις ανάγκες του συγκεκριμένου αφιερώματος.
ΣΜΙΞΗ ΤΡΑΝΟΣ ΧΟΡΟΣ
ΣΑΜΑΡΙΝΑ ΤΡΑΝΟΣ ΧΟΡΟΣ
Δείτε το βίντεο που ακολουθεί:
[quads id=4]
