Σήμερα, 1η Απριλίου (Πρωταπριλιά), τα ψέματα και οι φάρσες έχουν την τιμητική τους, αφού αναβιώνει το παραδοσιακό έθιμο.
Δεν είναι τυχαίο το γεγονός, ότι θεωρείται η αγαπημένη ημέρα των παιδιών, αφού επιδιώκουν να σκαρφιστούν αστείες φάρσες για να «κοροϊδέψουν» τους γονείς, τους φίλους τους καθώς και τους δασκάλους τους. Ποιος είναι, όμως, ο λόγος που λέμε ψέματα την συγκεκριμένη ημέρα του χρόνου;
Η πιο διαδεδομένη εκδοχή για την καθιέρωση του εθίμου πιθανότατα βρίσκεται στην Γαλλία του 16ου αιώνα.
Οι Γάλλοι γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά την 1η του Απρίλη ώστε να είναι κοντά στο Πάσχα και να σηματοδοτεί και την αρχή της Άνοιξης. Το 1564 αυτό το έθιμο ήρθε να αλλάξει ο βασιλιάς Κάρολος Θ’ όπου μετέθεσε την Πρωτοχρονιά την 1η Ιανουαρίου, ώστε να συμβαδίζει με όλες τις ευρωπαϊκές χώρες.
Η αλλαγή, όμως, δεν άρεσε σε ορισμένους πολίτες, οι οποίοι συνέχιζαν να γιορτάζουν την Πρωτοχρονιά την πρώτη ημέρα του Απριλίου, ενώ οι υπόλοιποι τους κορόιδευαν με φάρσες και ψεύτικα πρωτοχρονιάτικα δώρα.
Επίσης, μια εκδοχή για την καθιέρωση της Πρωταπριλιάς αφορά στους Κέλτες ψαράδες, οι οποίοι ξεκινούσαν το ψάρεμα από τον Απρίλιο που ο καιρός ήταν πιο ευνοϊκός. Οι συνθήκες δεν ήταν πάντα ιδανικές, ωστόσο, οι ψαράδες για να μην ντροπιαστούν, έλεγαν διάφορα ψέματα και ιστορίες για τα ψάρια που δήθεν «έπιασαν».
Από τους Γάλλους και τους Κέλτες το έθιμο επεκτάθηκε σ’ όλο τον κόσμο, με προεξάρχουσες τις εφημερίδες στις αρχές του 20ου αιώνα και στη συνέχεια τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης, που συχνά μεταδίδουν πολύ επιτυχημένες ειδήσεις – φάρσες.
Με την εξάπλωση του Ίντερνετ, η Πρωταπριλιά έχει γίνει πλέον καθημερινή συνήθεια, δεδομένου ότι κυκλοφορούν και αρκετές ψεύτικες ειδήσεις (fake news). Επιπλέον, υπάρχουν και τα λεγόμενα «hoax» που θεωρούνται διαδικτυακές φάρσες.
Πρόκειται για κατασκευασμένες ιστορίες που με περίτεχνο τρόπο μπορούν να ξεγελάσουν ακόμη και τον πιο ανυποψίαστο αναγνώστη.
Στον ελληνικό χώρο το έθιμο πρέπει να ήταν γνωστό από την εποχή των Σταυροφοριών. Η συνήθεια να λένε ψέματα εκείνη την μέρα, δεν είναι άγνωστη στην Ελλάδα. Μάλιστα, αποτελεί, όπως υποστηρίζει ο λαογράφος Γεώργιος Μέγας, συνήθη μηχανισμό στην προσπάθεια εξασφάλισης της επιτυχίας μιας μαγικής ενέργειας ή ενός δύσκολου έργου, βάσει της αντίληψης ότι η ψευδολογία ξεγελά και εμποδίζει τις βλαπτικές δυνάμεις. Και το ψέμα της Πρωταπριλιάς είναι «ένα σκόπιμο ξεγέλασμα των βλαπτικών δυνάμεων που θα εμπόδιζαν την αγροτική παραγωγή», σύμφωνα με το λαογράφο Δημήτριο Λουκάτο.
Κατασκευασμένες ειδήσεις που έφεραν τα «πάνω- κάτω»
Κατά καιρούς, έχουν προβληθεί κατασκευασμένες ειδήσεις που προκάλεσαν αίσθηση σε παγκόσμιο επίπεδο. Την αναβίωση του εθίμου τίμησε με τον δικό του, μοναδικό τρόπο και το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού την Πρωταπριλιά του 1955.
Συγκεκριμένα, ανακοίνωσε ότι κατά τις ανασκαφές του μετρό βρέθηκε ο τάφος του Σωκράτη. Το υπουργείο έδωσε λεπτομέρειες, ενώ σημείωνε ότι βρέθηκαν επίσης ο χιτώνας του φιλοσόφου, αλλά και ίχνη από το κώνειο που είχε πιει. Η είδηση έκανε το γύρο του κόσμου μέσω των ξένων ειδησεογραφικών πρακτορείων. Πρώτο στην παγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού έπεσε το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων, που λίγες ώρες μετά έσπευσε να ανακαλέσει.
Τον προηγούμενο αιώνα, η τεχνολογία βοήθησε κάποιους να ξεγελάσουν χιλιάδες άτομα την ημέρα αυτή. Για παράδειγμα μια Αμερικάνικη εφημερίδα δημοσίευσε ένα άρθρο (στις αρχές του 20ού αιώνα) που προκάλεσε σοκ. Στο άρθρο αναφερόταν ότι ο Τόμας Έντισον εφηύρε μια μηχανή, η οποία μετέτρεπε το νερό σε κρασί. Οι μετοχές των εταιριών παρασκευής οίνου, σημείωσαν κατακόρυφη πτώση στο χρηματιστήριο.
Μια ακόμη πρωταπριλιάτικη φάρσα, που άφησε εποχή, είναι αυτή του δικτύου BBC το 1957. Από το δίκτυο προβλήθηκε ένα ρεπορτάζ με Ιταλούς γεωργούς να μαζεύουν μακαρόνια από δέντρα που υποτίθεται ότι τα παράγουν.
