Αθανασίου Μουλούλη ( Έκ Τυρνάδου τής Θεσσαλίας. Έσπούδασεν εις τό έν Άβήναις Πανεπιστήμιον τά γεωπονικά καί ειτα συνεπληρωσε τάς σπουδάς του έν Ευρώπη.
Τυγχάνει έκ τών άριστων καθηγητών τής ’Ανώτατης Γεωπονικής Σχολής καί υπηρετεί ήδη εις τό έν Θεσσαλονίκη Ποςνεπιστημιον. Διετέλεσε μέλος τής Εφορείας καί των Α’ καί Β’ Διοικ. Συιμδουλίων τής Εταιρείας καί είναι ’ τών έπιλέκτων συνεργατών τοΟ Δελτίου «θεσσαλικά Χρονικά».)
Τύρναβος, πρωτεύουσα τής ομωνύμου επαρχίας, αποτελεί σήμερον ίδιαν Κοινότητα. Πρό τοΰ 1912 ήτο πρωτεύουσα τοΰ τέως Δήμου Τυρνάβου, όποιος περιελάμδανε τήν ϋπό τοΰ Πηνειοΰ χωριζομένην άπό τόν κάμπον τής Λαρίσης πεδινήν έκτασιν τής έπαρχίας, εις τήν όποιαν ΰπήγοντο καί οι ορεινοί Δήμοι Όλύμπου καί Γόννων.
Ο πληθυσμός τοΰ Τυρνάδου κατά τήν άπογραφήντοΰ 1928 άνήρχετο είς 7198 κατοίκους, μαζί δμως μέ τούς παραχειμάζοντας 1000 — 1500 Κουτσοδλάχους, πληθυσμός σήμερον ύπολογίζεται μεταξύ 9 καί 10.000.
O τέως Δήμος περιελάμδανε καί τούς εξής μεγάλους συνοικισμούς καί χωρία, τά πλεΐστα τών οποίων ξέρουν τουρκικά ονόματα, μετωνομάσθησαν δε τελευταίως: Καζακλάρι (Άμπελών) 3156 κατ., Τσαϊρλί (Βρυότοπος) 496, Τατάρι (Φαλάνη) 1261, Όρμάν – Τσιφλίκι (Δασοχώρι) 110, Γιάννουλη 133, Δένδρα – Ντουρσανάδες (Δένδρα) 256, Τσιαταλάρι (Πλατανούλι) 295, Όκτσιλάρι (‘Αγία Σοφία) 155, Καρατζόλι (Άργυροπούλι) 1178, Λυγαριά 27, Γκριτζόδαλι (Βοτανοχώρι) 34, Δελέρια 501, Έδρενόζι 110, Κουτάφι 317 (τά τρία τελευταία ϋπό τήν κοινήν ονομασίαν Δελέρια, έπειδή αποτελούν συνοικισμούς ένός καί του αύτοΰ χωρίου), Μουσαλάρι (Ροδιά) 673.
Έκτος τοΰ Τυρνάδου, τοΰ Ταταριοΰ, τών Δένδρων -ουρσανάδων καί Τσαταλαριοΰ τά άλλα χωρία έκατοικοΰντο άπό Τούρκους, τούς όποιους αντικατέστησαν άγοράσαντες τούς άγρούς καί λοιπήν ακίνητον περιουσίαν των “Ελληνες άπό διάφορα μέρη: Είς τό Καζακλάρι Μωραΐτες (Αρκάδες), Μακεδόνες,Ήπειρώται καί ’Ολύμπιοι.
Είς τό Τσαϊρλί Μακεδόνες καί Ήπειρώται, είς τά Δελέρια καί Μουσουλάρι ’Ολύμπιοι καί άπό άλλα μέρη. Είς ολα τά χωριά έγκατεστάθησαν καί Κουτσόδλαχοι, σποραδικώς δέ καί πρόσφυγες, κυρίως είς Γκριτζόδαλι, δέ Γιάννουλη κατοικεΐται μόνον άπό πρόσφυγας.
’Επί Τουρκοκρατίας καί μέχρι τής προσαρτήσεως είς τόν Τύρναδον ύφίστατο Κοινότης, όποια προεδρεύετο κατά καιρούς καί άπό τόν Μητροπολίτην Λαρίσης. Τά έσοδά της προήρχοντο κυρίως άπό τήν διαχείρισιν τών κτημάτων τών εκκλησιών Προφήτου Ήλία καί Άγιου Αθανασίου, τής Άγιας Παρασκευής καί τοΰ Άγιου Νικολάου Βλάχων, καί άπό τά έσοδα τών δίσκων δλων τών άλλων εκκλησιών.
Διετίθεντο δέ διά τήν συντήρησιν τών δύο δημοτικών σχολείων καί τής Ελληνικής Σχολής Τυρνάδου, διά τήν συντήρησιν τών έκκλησιών, τήν πληρωμήν φόρων τών πτωχών καί διά πατριωτικούς σκοπούς.
Μεγάλα ποσά διέθεσεν Κοινότης Τυρνάδου κατά τάς θεσσαλικάς έπαναστάσεις καί ιδίως τοΰ 1878. Διόριζε τούς ιερείς καί επιτρόπους τών έκκλησιών καί είχε τόν έλεγχον τής διαχειρίσεώς των. Τά πρακτικά τής Διοικήσεως καί διαχειρίσεώς τής Κοινότητος εύρίσκονται είς κώδικας φυλασσομένους είς τό άρχεΐον τής νΰν Κοινότητος, δπου εύρίσκονται καί πολλά φιρμάνια ιστορικής σημασίας, τά όποια άφοροΰν τήν τότε μονήν τοΰ Άγιου Αθανασίου.
Μετά τήν προσάρτησή άπό τοΰ 1881 — 1912 έκ παραλλήλου πρός τήν Δημαρχίαν έλειτούργησε καί Κοινότης, όποια διεχειρίζετο όπως καί παλαιά τά έσοδα των εκκλησιών καί του νεκροταφείου, διώριζε τους επιτρόπους καί είχε τον έλεγχον της διαχειρίσεώς των.
Οί σκοποί της ήσαν φιλανθρωπικοί, εις αυτήν δέ οφείλονται καί τά έξωραϊστικά έργα τής πλησίον τοΰ Τυρνάδου Βρύσης, διάφοροι δρόμοι, καί διά δικαστικού άγωνος έπανάκτησις των κτημάτων Προφήτου Ήλία καί Άγ. ’Αθανασίου, καθώς καί κατάρτισις καί συντήρησις τής τότε κοινοτικής βιβλιοθήκης.
Τό κοινοτικόν συμβούλιον έξελέγετο διά μυστικής ψηφοφορίας των κατοίκων Τυρνάβου. Κατά τό 1912 επαυσεν υφιστάμενη, όταν Δήμος ύπεδιβάσθη εις Κοινότητα συγκοινωνία. — οδός συνδέουσα τόν Τύρναβον μέ την Λάρισαν (16 χιλιομ.) έγινε τό 1883 — 1884.
Μετά εν έτος εγινεν οδός Τυρνάβου — Έλασσώνος μέχρι Μελοΰνας (τό υπόλοιπον τμήμα μέχρις Έλασσώνος εγινεν άπό τούς Τούρκους).
‘Η οδός αύτή έχαρακτηρίσθη ώς επαρχιακή, καί τό 1935 έγινεν εθνική οδός Τυρνάδου — Δαμασίου — Έλασσώνος. συγκοινωνία μεταξύ Τυρνάδου — Λαρίσης εξασφαλίζεται μέ τήν άπό τοΰ 1905 — 1906 μεγάλην λιθίνην γέφυραν επί τοΰ Τιταρησίου (Ξεριά), χειμάρρου’ άπό τό παρά τόν Τΰρναδον Μπουγάζι μέχρι τών έκδολών του εις τόν Πηνειόν. γέφυρα ήτο καί έπί Τουρκοκρατίας λίθινη, παρεσύρθη όμως άπό τήν πλημμύραν τοΰ Τυρνάδου κατά Μάϊον 1885 καί άντικατεστάθη έπί πολλά έτη ύπό ξύλινης. τελευταία πλημμύρα (9 Δεκεμβρίου 1935) ήτο περισσότερον καταστρεπτική τής προηγουμένης.
Εις 200 υπολογίζονται τά καταρρεύσαντα έν όλω έν μέρει σπίτια, αί δέ ζημίαι έκ τών παρασυρθέντων καί καταστραφέντων οικιακών σκευών καί επίπλων, καπνών, κρασιών, οινοπνευμάτων κλπ. εξαιρετικά μεγάλαι.
Πρός προφύλαξιν δαπάναις τοΰ Δημοσίου Εταιρεία Μπούντ έκαμε τελευταίως άναχώματα καί εις τάς δύο όχθας τοΰ Ξερια άπό τό Μπουγάζι μέχρι τοΰ Πηνειού.
Η συγκοινωνία Τυρνάδου — Λαρίσης, οποία έγίνετο άλλοτε μέ άμάξια καί σούστες, σήμερον γίνεται μέ 4 αυτοκίνητα λεωφορεία τών 19 θέσεων, 6 μικρά τών 7 καί 8 θέσεων, καί μέ σούστες. Τελευταίως τά αυτοκίνητα Τυρνάδου, Καζακλαριοΰ, Έλασσώνος καί Κοζάνης, ύπήχθησαν εις μίαν κοινήν διεύθυνσιν συγκοινωνίας Λαρίσης — Κοζάνης.
Οικονομική ζωή. — γειτνίασις πολλών έκ τών μεγάλων συνοικισμών τοΰ τέως Δήμου Τυρνάδου πρός τήν Λάρισαν καί αύτοΰ τούτου τοΰ Τυρνάδου μόλις άπέχοντος 16 χιλιόμ. άπό τήν πρωτεύουσαν τής Θεσσαλίας, είναι τό κύριον έμπόδιον τής ύπό άλλας συνθήκας δυνατής μεγάλης άναπτύξεώς του εις κέντρον έμπορικόν περιφέρειας λίαν παραγωγικής καί πυκνοκατοικημένης.
Τοΰτο άποδεικνύεται καί έκ του ότι εις παλαιοτέραν έποχήν, όταν χριστιανικός πληθυσμός τής Λαρίσης ήτο περιωρισμένος, Τύρναβος έγνώρισε περίοδον μεγάλης διά τήν έποχήν άκμής.
’Αλλά καί σήμερον λόγω τής άφθονίας καί ποικιλίας τών παραγομένων προϊόντων, μέγα μέρος τών όποιων δεν καταναλίσκεται εις τόν τόπον, άλλ’ εξάγεται, καί μάλιστα αφού προηγουμένως καί βιομηχανοποιηθή, πόλις έχει άρκετά ζωηρόν έμπόριον, διατηρεί ικανόν άριθμόν καταστημάτων καί συντηρεί φιλανθρωπικά, καί κοινής ώφελείας σωματεία καί έχει 1 Ίδέ καί τήν σχετικήν ύποσημείωσιν, εις όσα γράψει περί τής Κοινότητος αυτής κ. Άνδρεάδης (σελ.335) ικανόν αριθμόν επιστημόνων και μορφωμένων έν γένει προσώπων.
Παρά τήν άνάπτυξιν του εμπορίου καί τής βιομηχανίας κυριωτέρα πηγή πλούτου παραμένει πάντοτε διά τόν Τύρναδον γεωργική παραγωγή.
Γεωργική παραγωγή. — ‘Η ποικιλία των παραγομένων προϊόντων τής περιφέρειας Τυρνάδου καί τής επαρχίας έν γένει, είναι μεγαλυτέρα των άλλων γεωργικών περιφερειών τής Θεσσαλίας. Οί γεωργοί έπιδίδονται είς μεγάλην κλίμακα είς τήν καλλιέργειαν φυτών μεγάλης καλλιέργειας (σιτηρών, οσπρίων, καπνού, βάμδακος, γλυκάνισου, σουσαμιού, μποστανικών κλπ.), είς τήν κτηνοτροφίαν, είς μεγάλην έπίσης κλίμακα είς τήν αμπελουργίαν καί τάς σχετικάς προς αυτήν βιομηχανίας (οινοποιίαν καί ποτοποιίαν) καί τήν σηροτροφίαν, καί, ιδίως είς τόν Τύρναδον, είς τήν κηπουρικήν καί τήν δενδροκομίαν.
Τό τμήμα τοϋτο κατοικούμενον υπό γεωργών εργατικών καί φιλοπροόδων κατ’ οόδέν ύπολείπεται ώς προς τήν γενικήν πρόοδον τής γεωργίας έν Θεσσαλία.
“Αν καί είναι δΰσκολον νά παραθέση κανείς αριθμούς διά τήν σύγκρισιν τής γεωργικής παραγωγής προ τής προσαρτήσεως καί σήμερον, οί κατωτέρω παρατιθέμενοι καί άφορώντες τάς ύπαρχοΰσας σήμερον είς τήν περιφέρειαν γεωργικάς μηχανάς καί εργαλεία είναι Είς τά ύπό τοΰ κ. Δημοσθ. Άνδρεάδου άναφερόμενα ονόματα είς τήν σελ. 341 κ. έ. άς προστεθούν καί τά έξης:
α) ’Ιατροί: Λάμπρος Δανιήλ, Λάσκ. Ζάρας, Γ. Άγγελίδης, Άλέξ. Γεωργιάδης, Άθ. Φιλανδριανός—Δημητριάδης, Παντ. Πλάκας, Χρ. Τότσιος, Έμμ. Τότσιος, θεμιστ Β. Τσιμπλούλης, Νικ. Ντόλλας (οδοντίατρος), καί Λάμπρος Μ. Τσολάκης καί Γεώργ. Τότσιος (άποθανόντες).
β) Φαρμακοποιοί: Ί. Κωνσταντινίδης, Ν. Χατζηνΐκος Ί. Γκανάκης, Βασ. Νοόλης.
γ) Δικηγόροι: Άνδρ. Γεωργιάδης, Άλκιδ. Άνδρεάδης, Άναστ. Στρογγυλός, ’Αλέξ. Ζαφειριάδης, Δημ. θ. Μπαφάλης, Β. Άντ. Ναός, Γεώργ. Παντ. Χύμος, Άθ. Μ. Τσολάκης, Νικ. Ψαθδς, Γ. Δασκαλόπουλος, Σωκρ. Β. Ναός, Κ. Στ. Παπαγιάννης.
δ) Μηχανικοί: θ. Άνδρ. ‘Μηλιούλης, Κωνστ. Ζαφειρούλης.
ε) Καθηγηταί: θεόδ. Δ. Άξενίδης, Ν. Β. Παπαζεΰκος.
στ) Στρατιωτικοί: Γ. Αλεξάνδρου,
ΰ) στράτηγος έ. ά., Πατρόκλου, αρχίατρος (άποθανών), Χρ. Χατζηφόρος, συν)ρχης —Ί. Μάτος, Άθ. Κιτσίδης (άποθ.), Ν. θ. Μπαφάλης (άποθ.), Κυρ. Κυριάκου (έ. ά.), Γ. Ζαμπούλης, Πέτρος Κράχτης (έ. ά.), άντ) ρχαι—Σωτ. Σωτηρίου Ταμπάκης, ίλαρχος, Δημ. Κ. Μπαφάλης (έ. ά.), Κωνστ. Παπαστάθης, Δημ. κιπιταρίδης, Κωνστ. Β. Τσιμπλούλης, Βασ.
Κυριάκου, ταγ)ρχαι — Ίω. Τσαγγόπουλος, Ζ. Ραψανιώτης, Άναστ. Σοομουλαδδς, λοχαγοί — ’Άγνελ. Καρδσος, Πάτρ. Παπαμιχαήλ, Ίω. Καψάλης, Π. Μαλιούφας, Π. Γ. Σαΐνης, θεόδ. Καλλΐνος, θ. Δημοσθ. Χατζηφόρος, άνθυπολοχαγοί— Μιχ. Ήλιάδης, άνθυπασπιστής.
ζ) Διδάσκαλοι: Γ. Καραγιαννίδης, Γ. Χατζηγεωργίου, Γ. Καπελλαρίδης, Άθ. κεπεταρίδης, Άχιλλ. Πάντος, Πημ. Αγραφιώτης, Ίω. Κ. Τσιμπούλης, Παναγ. Καψιμάλης, Δημ. Παπαπαναγιώτου, Δ. Κουτάλος.
η) Διδασκάλισσαι: ’Ελισσάδετ Δημητριάδου, Εύμορφία Άξενίδου, Καλλιόπη Κεραμίδα, ’Ελπίς Βασιλείου, Ουρανία ιΠαγκάλου, Μαριγώ Τριαντάφυλλου, Χαρίκλεια Ζάμπου, “Ολγα Μαλίτα, Μαρία Νικατσοΰ, Βασιλική Παπαμαργαρίτου, Παρασκευή Καζασοπούλου, Σταματίνα Αγραφιώτου, Εϋθαλία Καμδούκου, Αλεξάνδρα Ήρ. Τσίκου, Μαριάνθη Δανιήλ, Ειρήνη Ζαδέ, Αμαλία Χατζηκώστα, Στυλιανή Κιτσίδου, Δήμητρα Καραμίδα, Καλλιόπη Άθ. Τότσιου, Αγαθή Βαρδιοπούλου, Χαρίκλεια Μανδηλδ, Δήμητρα Ζαφειρούλη, Φαίδρα Ζαφειροόλη, Αικατερίνη Μ. Τσιμπλούλη, Ευαγγελία Ήρ. Τσίκου, Κωνσταντίνα Β. Χαλούλη, Ειρήνη Β. Χαλούλη, Κωνσταντίνα Καπελλαρίδου, Ζωή Ζάμπου, Μαριγώ Λ. Λάμπρου, Φωφώ Λ. Λάμπρου, Αντιγόνη Μανδηλδ, “Αρτεμις Παχή, ’Άννα Παπαγιάννη, Δήμητρα Σβώλου, Καλλιόπη Παγκάλου,—Μαρία Μ. Τσιμπλούλη, θεοδώρα Λέλεκα, Κωνσταντίνα Χαλούλη, ’Άννα Στατήρη, Φανή Αγραφιώτου. χαρακτηριστικοί, διότι έκτος αρότρων καί τούτων ξύλινων, ούδέν άλλο έκ των κάτωθι σημειουμένων γεωργικών εργαλείων μηχανών ύπήρχεν επί Τουρκοκρατίας.
Κατωτέρω παραθέτομεν τάς καλλιεργηθείσας κατά τό παρελθόν έτος 1936 εκτάσεις εις την επαρχίαν καί τήν Κοινότητα Τυρνάβου κατά τάς πληροφορίας τών γεωργικών υπηρεσιών Λαρίσης καί Τυρνάβου:
Τά σημαντική: Πρόβατα 110.000, αιγες 38.180, αγελάδες 1.486, βόες 563, χοίροι 2.138, βούβαλοι 465, άλογα 5.000, ήμίονοι 672, όνοι 1880, κουνέλια 1430, ορνιθοειδή 55.500, κυψέλαι 3.000.
Είς δέ τήν Κοινότητα Τυρνάβου: Πρόβατα 7.500, ίπποι 930, ήμίονοι 36, δνοι 330, βόες 22, χοίροι 300, ορνιθοειδή 7.000, 150 κυψέλαι εγχώριοι καί 100 εύρωπαϊκαί.
