Πόσα backstage να αντέξει κανείς στις διάφορες εκπομπές πρωί Σαββάτου; Ένα; Δύο; Πέντε; Εφτά; Αν κάποιος είχε στηθεί πάντως χθες το πρωί μπροστά από μια τηλεόραση και μετρούσε, θα ήταν βέβαιος πως στην Ελλάδα έχουμε αμνησία. Έχουμε ξεχάσει την ωραιότατη και ευρέως χρησιμοποιούμενη μέχρι πρότινος λέξη «παρασκήνιο». Αρχαία λέξη, η οποία επέζησε επί χιλιετίες, για να εγκαταλειφθεί εν μέσω ανόητης υιοθεσίας μιας αγγλικής. Και να ήταν η μόνη; Σήμερα λέμε backstage και fitting (το δεύτερο αντί του δοκιμάζω ή κάνω πρόβα). Εδώ και πάμπολλα χρόνια όμως λέμε event και project. Ενώ, οι ελληνικές λέξεις εκδήλωση και πρόγραμμα αποδίδουν πολύ καλά αντίστοιχα, τις έννοιες που επιμένουμε να εκφράζουμε αγγλιστί μη μας πουν και τίποτα βλάχους!
Δεν είναι σνομπαρία προς τη γλώσσα μας, και, φυσικά, δεν είναι αμνησία. Είναι μιμητισμός χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ, ο οποίος μάς κλείνει έξω από τα τείχη της πηγαίας γλώσσας. Όσο η παγκοσμιοποίηση καλπάζει τόσο κάποιοι λαοί και κάποιες κοινωνίες, ανάμεσα στους οποίους και η δική μας, απεμπολούν τη δική τους γλώσσα και τυλίγονται στις εύκολες χρήσεις ορισμών δήθεν παγκόσμιων.
Δεν ξέρω γιατί πρέπει να λέμε Claw Back στην οικονομία, ούτε και ξέρω τι σημαίνει, ξέρω με σιγουριά όμως πως στον πολιτισμό όπως και στην καθημερινή ζωή μας η αντικατάσταση λέξεων με αγγλικές είναι αυτή που δημιουργεί πρόβλημα στην ελληνική γλώσσα. Για να το πω με απλά λόγια, το ρεπορτάζ, το γκολ και ο κάμεραμαν που έχουν περάσει στο λεξιλόγιό μας κάποιες δεκαετίες δεν αποτελούν πληγή για τη γλώσσα. Κάλυψαν συγκεκριμένες ανάγκες, για τις οποίες δεν υπήρχαν ελληνικές λέξεις. Για πόσες από τις νεοεισαγμένες λέξεις μπορούμε να το πούμε αυτό;
Η ελληνιστική κοινή ήρθε και εμπλούτισε απίστευτα την ελληνική γλώσσα στην εποχή της. Αφομοίωσε λέξεις που δεν είχε, τις συμπεριέλαβε στον καθημερινό μας λόγο. Ο Κεντυρίων, ήταν ο Εκατόνταρχος, βαθμός στρατιωτικού κατά τη ρωμαϊκή εποχή. Το hospitium πέρασε στην ελληνιστική ελληνική ως ὁσπίτιον, το οποίο εξελίχθηκε στο νεοελληνικό σπίτι, αντικαθιστώντας το αρχαίο οἶκος, το οποίο όμως είναι σε χρήση ακόμα και σήμερα. Ο αποθηκάριος και ο καβαλάρης πήραν την κατάληξη από τα λατινικά.
Ας σκεφτούμε, επίσης, πόσες τουρκικές, περσικές και αραβικές λέξεις φέραμε στη χώρα μας και τις υιοθετήσαμε. Εδώ το καρπούζι, ο καφετζής, ο μπογιατζής, τα παπούτσια. Και στους γείτονες το ανοιχτήρι (anahtar, κλειδί) ο άβακας, το χταπόδι, η βιογραφία και τόσα ακόμα. Ων ουκ έστιν αριθμός. Δεν υπάρχει λαός που να μην επηρεάζεται από τον γείτονά του, ακόμα και από μακρινούς λαούς με τους οποίους έχει σχέση.
Ποια είναι η διαφορά με τον μιμητισμό; Πως σε αυτές τις περιπτώσεις η γλώσσα εμπλουτίζεται και πως, επίσης, οι λέξεις υιοθετούνται και μετατρέπονται τρόπον τινά, αποκτούν δηλαδή καταλήξεις, χρόνους, υπακούν σε γραμματικά και άλλα γλωσσικά φαινόμενα. Με την αφομοίωση, αν θυμάμαι σωστά τα μαθήματα του κυρίου Μπαμπινιώτη στη Φιλοσοφική, πλουτίζει μία γλώσσα. Ο κίνδυνος είναι αυτή η άκριτη εισαγωγή αγγλικών εκφράσεων και η μαϊμουδίστικη μετάφραση άλλων, να συνεχιστούν με ταχείς ρυθμούς. Διότι έτσι, ναι, μια γλώσσα κινδυνεύει.
Ποιος πληρώνει το μάρμαρο; Λέμε απευθείας από τα αγγλικά, αν και έχουμε την έκφραση «ποιος πληρώσει τα σπασμένα;». Δεν έχω τίποτα με το μάρμαρο, σημαίνει όμως κάτι για εμάς; Ή, τι σημαίνει η αγγλική έκφραση at the end of the day την οποία μεταφέραμε ως «στο τέλος της ημέρας»; Κατά βάσιν σημαίνει αυτό που μέχρι τώρα λέγαμε «στο κάτω- κάτω της γραφής» ή στο τέλος- τέλος. Και γιατί «δίνω λόγο» και όχι «εκφωνώ λόγο»; Το δίνω λόγο έχει άλλη σημασία στα ελληνικά, από το δίνω λογαριασμό μέχρι το… λογοδίνομαι. Το χρησιμοποιούν και καθηγητές Πανεπιστημίου αν δεν το ξέρετε!
«Ἀνήκω σὲ μία χώρα μικρή» είχε πει ο Γιώργος Σεφέρης στον λόγο του όταν παρέλαβε το Νόμπελ. «Ἕνα πέτρινο ἀκρωτήρι στὴ Μεσόγειο, ποὺ δὲν ἔχει ἄλλο ἀγαθὸ παρὰ τὸν ἀγώνα τοῦ λαοῦ, τὴ θάλασσα, καὶ τὸ φῶς τοῦ ἥλιου. Εἶναι μικρὸς ὁ τόπος μας, ἀλλὰ ἡ παράδοσή του εἶναι τεράστια καὶ τὸ πράγμα ποὺ τὴ χαρακτηρίζει εἶναι ὅτι μας παραδόθηκε χωρὶς διακοπή. Ἡ ἑλληνικὴ γλώσσα δὲν ἔπαψε ποτέ της νὰ μιλιέται. Δέχτηκε τὶς ἀλλοιώσεις ποὺ δέχεται καθετὶ ζωντανό, ἀλλὰ δὲν παρουσιάζει κανένα χάσμα.»
Η ελληνική δεν είναι η ωραιότερη (άχρηστα τα καλλιστεία γλωσσών) ούτε και η πλουσιότερη γλώσσα σε όλον τον πλανήτη. Είναι από τις πλέον μακροχρόνιες και δυναμικές. Φαίνεται τρομακτικό να την αποδυναμώνουμε από βλακεία και από αμορφωσιά. Τη στιγμή μάλιστα που κάποιες επιστήμες έχουν στον πυρήνα της ορολογίας τους τα αρχαία ελληνικά. Η ιατρική και η φιλοσοφία ως πρώτα παραδείγματα. Όχι μόνον.
Με το χαρακτηριστικό χιούμορ που τον διακρίνει, ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης γράφει στο προφίλ του στο Facebook:
«ΟΙ ΝΕΕΣ ΑΓΓΛΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΠΟΥ ΕΜΑΘΑ
Προσπαθώντας πάντα να βελτιώσω τα Αγγλικά μου διαβάζοντας γνωστές αγγλικές εφημερίδες, έμαθα πρόσφατα άλλες νέες 14 … αγγλικές λέξεις. Σάς τις δίνω, για να βελτιώσετε κι εσείς τα Αγγλικά σας.
Είναι οι λέξεις cacophony, anecdotist, panegyric, apotheosis, cacophonous apostate ephemeral allegory [a visible symbol representing an abstract idea emblem] splenetic (σπλήνα) antipathy necromancer (νεκρομαντεία).»
