Όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι η παγκοσμιοποίηση, η οποία ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1990, με την κατάρρευση του σοσιαλιστικού μπλοκ και τον θρίαμβο των δυτικών ιδεών της ελευθερίας και της δημοκρατίας, βρίσκεται σε κρίση.
Η υπεραισιόδοξη πρόβλεψη του Φουκουγιάμα για το τέλος της Ιστορίας, με την επικράτηση κοινών κανόνων της αγοράς και σεβασμού των δικαιωμάτων διαψεύστηκαν παταγωδώς.
Οι αποφάσεις του προέδρου Τραμπ για την επιβολή δασμών στα εισαγόμενα αγαθά, ανεξάρτητα από τις παλινωδίες με τα ποσοστά και τις αναβολές που ανακοινώνονται, και η έναρξη ενός παγκόσμιου εμπορικού πολέμου κυρίως με την ανταγωνίστρια Κίνα, αποτέλεσαν την κορύφωση μιας μακράς διαδικασίας.
Είχαν προηγηθεί άλλα φαινόμενα, τα οποία υπονόμευσαν το όραμα της παγκοσμιοποίησης. Όπως αυτό της ελεύθερης μετακίνησης ανθρώπων. Αυτή η αντίληψη, που ενισχύθηκε από τις ανάγκες φθηνού εργατικού δυναμικού από προηγμένες οικονομίες, αλλά και από τις αντιξοότητες του λεγόμενου παλαιότερα τρίτου κόσμου, ο οποίος γνωρίζει δημογραφική έκρηξη, προκάλεσε αλυσιδωτές αντιδράσεις. Η προσπάθεια να διαμορφωθούν, σχεδόν δια της επιβολής, πολυπολιτισμικές κοινωνίες με ασύνδετους μεταξύ τους πληθυσμούς, είχε ως αποτέλεσμα κοινωνικές και πολιτικές αναστατώσεις. Αυτές, μάλιστα, εντάθηκαν όταν η νέα κατάσταση συνοδεύτηκε από μια ιδεολογική ατζέντα που παραμέριζε τις παραδοσιακές αξίες των κοινωνιών. Το είδαμε στην Ευρώπη με τα διάφορα ιδεολογήματα της γουόκ κουλτούρας, την αποχριστιανοποίηση των εορτών, τη θεωρία των «ανοιχτών συνόρων». Μοιραία, ως απάντηση σε όλες αυτές τις βίαιες ανατροπές, ήρθε η απαίτηση για επιστροφή στις εθνικές ταυτότητες, αλλά και για αυστηροποίηση των ελέγχων για τους εισερχόμενους σε κάθε χώρα. Σε σημείο που απειλείται ακόμη και η συμφωνία Σένγκεν.
Την διάψευση των προσδοκιών των οπαδών της παγκοσμιοποίησης την παρακολουθήσαμε και στο ζήτημα της διάχυσης των δημοκρατικών αξιών στον κόσμο. Πολλές χώρες κατάφεραν να ενισχυθούν οικονομικά και γεωπολιτικά, επωφελούμενες από την οικονομική παγκοσμιοποίηση, χωρίς ωστόσο να ενστερνιστούν τις αρχές της δυτικής δημοκρατίας. Αντιθέτως, εξακολουθούν στον δικό τους πολιτικό δρόμο, με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Δεν χρειάζεται να πάμε μακριά για να το διαπιστώσουμε, καθώς η Τουρκία είναι ένα κατ’ εξοχήν τέτοιο παράδειγμα. Αναμφίβολα, αναβαθμίστηκε κατά τις δεκαετίες της παγκοσμιοποίησης, καθώς διεύρυνε την παραγωγική της δομή σε αξιοθαύμαστο βαθμό. Την ίδια ώρα, όμως, διοικείται από μια ηγεσία με ισλαμιστική ιδεολογία, ενώ η τουρκική κοινωνία κάνει διαρκώς βήματα προς τα πίσω, στην οθωμανική της παράδοση. Ταυτόχρονα, το δημοκρατικό πολίτευμα υπονομεύεται διαρκώς, με σκληρές διώξεις κατά των πολιτικών αντιπάλων του καθεστώτος.
Σε ένα τέτοιο παγκόσμιο περιβάλλον, που αντί της αγαστής συνεργασίας αναδύθηκε ένα πολυπολικό και ανταγωνιστικό σύστημα, ήταν ζήτημα χρόνου να φθάσουμε και στο πεδίο του εμπορίου. Η μετακίνηση του πυρήνα της παραγωγικής δραστηριότητας στις χώρες της ανατολικής Ασίας, ήταν επόμενο να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στην αναπτυγμένη Δύση, των ΗΠΑ συμπεριλαμβανομένων. Η αθρόα εισαγωγή προϊόντων και αγαθών, έστω φθηνότερων, από χώρες όπως η Κίνα, μοιραία αυξάνει τα ελλείμματα, που δεν είναι δυνατόν να χρηματοδοτούνται αενάως για να διατηρείται υψηλό το βιοτικό επίπεδο μιας κοινωνίας. Ως Ελλάδα έχουμε βιώσει, δυστυχώς, την οδυνηρή εμπειρία της χρεωκοπίας και των μνημονίων. Ανεξάρτητα, λοιπόν, από τον «τυφώνα Τραμπ», το πρόβλημα είναι υπαρκτό και σοβαρό. Κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει ποια θα είναι η τελική έκβασή του. Αυτό, όμως, που μπορούμε να κάνουμε είναι να λάβουμε, όσο είναι ακόμη καιρός, όλα εκείνα τα μέτρα που θα μας επιτρέψουν να απαντήσουμε δημιουργικά στις προκλήσεις που εγείρει η νέα φάση που έχει εισέλθει ο κόσμος μας.
Ο δρ Μάξιμος Χαρακόπουλος είναι βουλευτής Λαρίσης της Νέας Δημοκρατίας, πρώην υπουργός.
