Μια περιγραφή που αφορά την ενδυματολογική παράδοση των κατοίκων του Τυρνάβου την ημέρα της απελευθέρωσης ήταν η αφορμή για να δούμε το πως ντυνόταν τότε με αρκετές ομοιότητες και διαφορές.
Επαρχία Τυρνάβου στα πρώτα 25 ελεύθερα χρόνια του Δημ.Ανδρεάδη μας δίνει πληροφορίες για την ενδυματολογική παράδοση των κατοίκων ,την 1η ΣεπτεΜβρίου 1881 ,ημέρα απελευθέρωσης από τους Τούρκους.
Σε λίγο η μικρή πλατεία όπου είχε σταθεί η αψίδα γεμίζει από κόσμο… οι πιο πολλοί είναι άνδρες και αγόρια μικρά και μεγάλα. Μια μέρα καθημερινή αλλά μέρα χαράς ,όλοι φορούσαν τα γιορτινά τους. Αντεριά μακριά ίσαμε τα πόδια με ένα πολύ κοντό τσόχινο σακάκι οι νοικοκυραίοι, χροντρουφασμένη πουκαμίσα η φτωχολογιά ,κι όλοι σιδερωμένο κόκκινο φέσι στο κεφάλι και πλατύ χρωματιστό ζουνάρι γυρισμένο σε κόμπο χοντρό καταμεσής στο στήθος……Γυναίκες λίγες όλες μεσόκοπες φορούν μακριές μάλλινες ή μεταξωτές φούστες και μπολερό τσόχινο ή μεταξωτό ,σαλταμάρκες, Ολες ζωσμένες με μεγάλα θηλυκωτά χρυσοκαπνισμένα ζουνάρια και όλες κεφαλοδεμένες. Οι μεγαλύτερες με ασημένιο τεπέ πάνω από το φέσι και οι νεώτερες με τυλιγμένα τα μαλλιά τους σε μεταξωτή σκέπη.Οι δασκάλες του νηπιαγωγείου και παρθεναγωγείου δορούσαν καπέλα και ευρωπαικά ρούχα.Οι μαθήτριες στα άσπρα ντυμένες με θαλασσιές ζώνες στη μέση και κορδέλες στο κεφάλι. Οι μαθητές των δύο αρρεναγωγείων φορούσαν αντεριά και ήταν ξεσκούφωτοι…….
|
Η ελληνική παραδοσιακή ενδυμασία περιλαμβάνει τις φορεσιές των Ελλήνων στην περίοδο της Τουρκοκρατίας. Oι φορεσιές αυτές εξακολούθησαν να φοριούνται και μετά την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, αλλά με το πέρασμα του χρόνου αντικαταστάθηκαν από ενδυμασίες δυτικού τύπου.Oι παραδοσιακές ελληνικές φορεσιές αποτελούν συνέχεια της βυζαντινής ενδυμασίας, αλλά έχουν δεχτεί επιδράσεις τόσο από την Ανατολή όσο και από τη Δύση. Μοιάζουν πολύ με τις αντίστοιχες ενδυμασίες των γειτονικών λαών. Κύριο στοιχείο τους είναι το πουκάμισο, ένα φόρεμα με μανίκια, μακρύ ή κοντό, που φοριέται κατάσαρκα.Αντίθετα, τα αντρικά ενδύματα είχαν πιο απλή διακόσμηση και περιορισμένο χρωματολόγιο. Κύριο αντρικό ένδυμα ήταν το κοντό πουκάμισο (πουκαμίσα), που φοριόταν με μεγάλες πλεκτές λευκές κάλτσες ή με παντελόνι. Στα νησιά και στα παράλια συνήθιζαν τη βράκα, ένα φουφουλωτό παντελόνι. Oι πολεμιστές φορούσαν τη φουστανέλα, μια πολύπτυχη μακριά φούστα. Στην επανάσταση του 1821 το ρούχο αυτό διαδόθηκε πολύ και αργότερα αποτέλεσε την αντρική εθνική ενδυμασία. Η αντίστοιχη γυναικεία ενδυμασία είχε ως βάση το ευρωπαϊκό φουστάνι, συνδυασμένο με στοιχεία της παραδοσιακής φορεσιάς. Oνομάστηκε «φορεσιά Αμαλίας», από το όνομα της πρώτης βασίλισσας της Ελλάδας που την καθιέρωσε. |
Αξίζει να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή στη μεγαλοπρέπεια μερικών γυναικείων ενδυμασιών, καθώς επίσης και στη λεπτομέρεια κάποιων εξαρτημάτων που κοσμούν κάποιες από τις φορεσιές. Ακόμη στην απλότητα κάποιων άλλων ενδυμάτων & εξαρτημάτων αυτών (είτε για πρακτικούς είτε για οικονομικούς λόγους).
Η υφαντική είναι μια πανάρχαια και πανανθρώπινη τέχνη, και η καλή επίδοση σ’ αυτήν ήταν αρετή των γυναικών. Η άξια κόρη…«με τα ποδάρια ύφαινε και με τα χέρια γνέθει,με το μικρό της δάχτυλο περνάει τη σαΐτα».
Τα περισσότερα απ’ αυτά τα ρούχα τα έφτιαχναν μόνοι τους, με ράψιμο ή κυρίως με τον αργαλειό. Έδιναν ιδιαίτερο τόνο, γούστο και χρώμα, ανάλογα με τον τρόπο ζωής, την κοινωνική τάξη, το βαθμό ευπορίας, την επιθυμία για επίδειξη και την περίσταση όπου θα φορεθεί. Αλλιώς ντύνονταν οι χωρικοί, αλλιώς οι ξωμάχοι, αλλιώς οι βοσκοί & αλλιώς οι αστοί. Συνήθιζαν να τα κοσμούν κυρίως με γεωμετρικά σχήματα. Υπήρχαν και έτοιμα κάποια απ’ αυτά (στις εμποροπανηγύρεις), αλλά ήταν ακριβά, για να μπορεί κάποιος να τα αγοράσει εύκολα.Άντρες & γυναίκες είχαν ένα κάλυμμα για το κεφάλι: σκούφια & συχνότερα φέσι, πολλές φορές χρυσοκεντημένο από τους συρμακέσηδες & στολισμένο με πούλιες, χρυσά κρόσσια, φούντες & τιρτίρι (=λεπτό σύρμα στριμμένο σαν μπούκλα & κούφιο εσωτερικά).
Σχεδόν απαραίτητο για τις γυναίκες ήταν το μαντίλι. Άλλοτε ήταν τσεμπέρι σταμπωτό, λουλουδάτο, με ολόχρωμη μπιμπίλα ολόγυρα, άλλοτε μπόλια λευκή, αραχνοΰφαντη, με χρυσά κεντήματα & χρυσή δαντέλα στις άκρες, άλλοτε σαρίκι άσπρο ή σκούφο, που το τύλιγαν γύρω από το φέσι, όπως οι άντρες.
Τέλος η φορεσιά συμπληρωνόταν με στολίδια χρυσά ή ασημένια, φλουριά, πόρπες, αλυσίδες & επιμετώπια για τις γυναίκες.Τα βασικά κομμάτια μιας ενδυμασίας ήταν τα παρακάτω.
- Το πουκάμισο πού δε λείπει από καμιά ελληνική φορεσιά.
- Το καφτάνι, καβάδι, άντερί, σαγιά (είδη φορέματος-πανωφοριού, φτιαγμένα συνήθως από πολύτιμη στόφα), ή το γιουρντί, σιγκούνι κλπ., (είδη αμάνικων ή και μανικωτών πανωφοριών από σαγιάκι, μάλλινο δηλαδή νεροτριβιασμένο υφαντό ύφασμα).
- Το φουστάνι, τσούκνα (είδη φορεμάτων με ή χωρίς μέση).
- Το ζωνάρι , τη ζώνη και την ποδιά.
- Το κοντογούνι, γιλέκι κλπ. (είδη κοντών μανικωτών ή αμάνικων ζακέτων).
- Τα διάφορα εσώρουχα και μικροεξαρτήματα.
- Τα πολύπλοκα κεφαλοκαλύμματα και κεφαλοδέματα, κυρίως νυφικά. – συχνά σύμβολα αποτροπής, καρπερότητας κλπ. – πού διευθετούνται με ξεχωριστή πάντα προσοχή, συνήθως από γυναίκες που η κοινότητα θεωρεί ειδικές.
- Τα πολύτιμα ή άλλα στολίδια-κοσμήματα.
- Τις κάλτσες και τα παπούτσια
Κύριες πρώτες ύλες το μαλλί, το βαμβάκι, το λινάρι και το μετάξι. Προϊόντα που τα έβρισκαν σχετικά εύκολα, κι αυτό βέβαια γιατί ήταν κτηνοτρόφοι και γεωργοί.
Για να φτάσουν αυτά τα υλικά στον αργαλειό, έπρεπε να προηγηθεί μια μακριά διαδικασία.ΤΟ ΜΑΛΛΙ: Ήταν και είναι η σπουδαιότερη πρώτη ύλη. Μ’ αυτό ύφαιναν σε όλη την Ελλάδα κιλίμια για το πάτωμα, μπατανίες, χράμια, τορβάδες-σάκους δηλ. για τη μεταφορά τροφίμων ή εργαλείων-κάπες και σκουτιά (μάλλινα κατώτερης ποιότητας). Τα πρόβατα κουρεύονται την άνοιξη. Το μαλλί ζεματίζεται, μετά πλένεται στη βρύση ή στον ποταμό, το στέγνωναν και το λανάριζαν (=έξαιναν). Ύστερα γινόταν η διαλογή. Το πιο καλό βγαίνει από τη ράχη του ζώου. (Οι Σαρακατσαναίοι μπορούσαν να ξεχωρίσουν μέχρι και σαράντα λογιών μαλλί). Το μακρύ το έγνεθαν στη ρόκα, το κοντό στην τσικρίκα (είδος διπλής ρόκας). Ορισμένα είδη (ταγάρια, σακιά ελαιοτριβείου, διάδρομοι) γίνονται από τραγόμαλλο κι έχουν πιο τραχιά υφή.
ΤΟ ΒΑΜΒΑΚΙ: Εμφανίζεται στην Ελλάδα τον 2ο αι. Τα 18ο αι. αποτελεί, με τη μορφή νήματος, σπουδαίο εξαγωγικό προϊόν. Τα Αμπελάκια, η Τσαρίτσανη, ο Τύρναβος, οι Σέρρες και η Αγιά ευημερούσαν χάρη σ’ αυτό. Αφού το ξεκουκίσουν, το κόβουν με το δοξάρι (=εργαλείο σε σχήμα τόξου, με το οποίο ξαίνουν το βαμβάκι και το μαλλί) κι ύστερα το κλώθουν με τη ρόκα και το αδράχτι.
ΤΟ ΛΙΝΑΡΙ: Η συγκομιδή του γινόταν από γυναίκες, με επικεφαλής τη δραγομάνα. Θέλει υπομονετικό κοπάνισμα, βρόχιασμα (=να φύγουν οι κόμποι), βούρτσισμα, ώσπου να μείνει το καθαρό λινάρι, το σκουλί, που το γνέθουν για να φτιάξουν το ράμμα, δηλ. το λεπτότατο νήμα που περνά από το βελόνι. Η επεξεργασία του είναι πολύπλοκη.
Από το χοντρό λινάρι φτιάχνουν σακιά και καραβόπανα. Από το λεπτό, εσώρουχα και πουκάμισα.
ΤΟ ΜΕΤΑΞΙ: Έρχεται στην Ελλάδα την εποχή του Ιουστινιανού. Ήταν το σπουδαιότερο προϊόν της περιοχής του Αξιού, της Χαλκιδικής, του Πηλίου του θεσσαλικού κάμπου και της Πελοποννήσου στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Τα μετάξι είναι «ωμό», δηλ. δε χρειάζεται γνέσιμο.
Χρειάζονταν όμως και βαφικές ύλες για να δώσουν χρώμα στις πρώτες ύλες. Ως τα τέλη του 19ου αι., μοναδική ύλη βαφής ήταν τα φυτικά χρώματα, που έμεναν αναλλοίωτα στο ηλιακό φως και στο πλύσιμο και έδιναν λαμπερούς χρωματισμούς. Από το ριζάρι (=φυτό) έβγαζαν οι Αμπελακιώτες το ονομαστό κόκκινο χρώμα. Οι φλούδες των φρέσκων καρυδιών δίνουν το μαύρο, το λουλάκι το γαλάζιο και τα φύλλα της άσπρης μουριάς, σε συνδυασμό με λίγα φύλλα μηλιάς, το κίτρινο καναρινί.
Το νήμα πλέον είναι έτοιμο να μπει στον αργαλειό να αρχίσει η ύφανση.
Oι ελληνικές παραδοσιακές ενδυμασίες, όπως και κάθε άλλη μορφή ενδυμασίας του παρελθόντος, αποτελούν ένα σημαντικό στοιχείο της πολιτισμικής κληρονομιάς. Είναι δημιουργήματα με καλλιτεχνική αξία και συγχρόνως φανερώνουν πολλά για την ιστορία, την κοινωνία και τον πολιτισμό της εποχής τους.
-
- Ρωμανίδης Κωνσταντίνος-Χωριατοπούλα
-
- Προσαλέντης Παύλος
-
- Λεμπέσης Πολυχρόνης-Κοπέλα με ανέμη,
-
- Παιδικοί Αρραβώνες, 1877.
