Σήμερα τιμούμε και γιορτάζουμε την απελευθέρωση του τόπου μας από τους Τούρκους.
Όπως σας είναι γνωστό το ημερολόγιο έγραφε 5/10/1912, όταν ο ελληνικός στρατός με επικεφαλής τον διάδοχο Κωνσταντίνο, αρχιστράτηγο στον Βαλκανικό πόλεμο, καταλαμβάνοντας σε λίγες ώρες τα συνοριακά φυλάκια εισέβαλε και στο Δαμάσι χωρίς αντίσταση των Τούρκων. Αυτό σήμανε το τέλος μιας μακραίωνης σκλαβιάς.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Η Θεσσαλία έως το 1370-1373 ήταν υπό σερβική Διοίκηση, έπειτα υπήρξε αναγνώριση της βυζαντινής κυριαρχίας ( δεν ξαναέγινε όμως έκτοτε αυτό που λέμε βυζαντινή επαρχία) και οι Τούρκοι υπό τον Εβρενό μπέη ήδη από το 1386 εξαπολούν επίθεση. Τότε πέφτει πρώτα φορά προσωρινά η Λάρισα και η επαρχία της.
Το 1393 την επανακαταλαβάνουν και με επίθεση που ηγείτο προσωπικά ο σουλτάνος Βαγιαζήτ Α’ τη διετία 1395-1936 πέφτει και η υπόλοιπη Θεσσαλία. Η ήττα όμως των Οθωμανών από τους Μογγόλους στη Μάχη της Άγκυρας ( 1402) τους ανάγκασε να παραδώσουν τις ανατολικές πλευρές της Θεσσαλίας στους Βυζαντινούς. Το 1423 αποτελεί η χρονιά που πέφτει οριστικά η επαρχία μας ( η Λάρισα και ο Δήμος μας) ενώ μέχρι το 1444 συντελείται η κατάκτηση ολόκληρης της Θεσσαλίας.
Μόνο ο Πτελεός παρέμεινε στους Βενετσιάνους ως το 1470. Η νέα Οθωμανική επαρχία κυβερνήθηκε από τον ισχυρό Τουραχάν μπέη, που θεωρείται ιδρυτής της πόλης του Τυρνάβου, το όνομα του οποίου δόθηκε από την τουρκική λέξη τούρνα που σημαίνει λουράκια (από τα οποία ήταν γεμάτο το ποτάμι Καραδερές, το σημερινό Μάτι) .
Οι διάδοχοι του φέραν στη Θεσσαλία που ήταν αραιοκατοικημένη ( είχαν φύγει πολλοί λόγω των πολεμικών αναμετρήσεων, είχαν σκοτωθεί άλλοι, επίσης ήταν έδρα χειμερινή των Βλάχων ‘’ η Μεγάλη ή Ελληνική Βλαχία’’ που μας μαρτυρούν οι βυζαντινές πηγές) Γιουρούκους Τούρκους από την περιοχή που κάποτε ήταν το Σουλτανάτο των Ρουμ, το Ικόνιο που μας είναι γνωστοί και ως Κονιάροι ( αυτοί ήταν μονογαμικοί και πιο ήπιοι τούρκοι, κατά κάποιους δεν είχαν οθωμανική καταγωγή αλλά ήταν πληθυσμοί από την Ανατολία). Εξ ου και το Δημοτικό τραγούδι με τον Όλυμπο να ειρωνεύεται τον Κίσαβο, αποκαλώντας τον «τουρκοπατημένο, που τον πατά η Κονιαριά και οι Λαρσινοί αγάδες).
Η Θεσσαλία σε όλες τις απογραφές των Τούρκων κατά πλειοψηφία κατοικούνταν από μουσουλμάνους. Οι χριστιανοί ( ρωμιοί) είτε ήταν σκλάβοι σε τσιφλίκια μπέηδων, που τότε το τσιφλίκι ήταν ένα ολόκληρο χωρίο – όπως συνέβη με το Δαμάσι- είτε ζούσαν στις πόλεις συνυπάρχοντας με τους Τούρκους ( όπως συμβαίνει στη Λάρισα ή στον Τύρναβο που κατά την Τουρκοκρατία γίνεται μια σημαντική πόλη ) ή είναι ληστές στα βουνά ( π.χ. στα Άγραφα) και λεηλατούν τους μουσουλμάνους ( ενίοτε και τους Χριστιανούς).
Ελληνικές επαναστάσεις μικρού τύπου στην περιοχή είχαμε αρκετές αλλά ήταν όλες αποτυχημένες. Όταν οι Βενετσιάνοι πολεμούσαν τους Τούρκους συχνά χριστιανοί συνέδραμαν τους Βενετσιάνους. Στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλίας το 1601, το 1612 κατά τον 6ο βενετοτουρκικό πόλεμο είχαμε επαναστάσεις. Και μετά στα αποτυχημένα Ορλωφικά με τους Ρώσους.
Στη συνέχεια η Θεσσαλία πέφτει στα χέρια του Αλβανού πανίσχυρου Αλή Πασά των Ιωαννίνων, ο οποίος καταπίεζε φορολογικά τον πληθυσμό. Ο γιος του Βελής γίνεται πασάς ( στο πασαλίκι της Λάρισας) με έδρα τον Τύρναβο το 1812. Εκείνη την εποχή λίγο πριν τον γενικό ξεσηκωμό η Θεσσαλία είναι αποδεκατισμένη οικονομικά αλλά και πληθυσμιακά λόγω της πανώλης (1813).
Κατά την επανάσταση η Θεσσαλία δεν μπορούσε να συμμετάσχει ενεργά.
Στην μουσουλμανοκρατούμενη πληθυσμιακά Λάρισα ήταν η μεγάλη Στρατιά των Τούρκων ( από εκεί ξεκινά ο Δράμαλης μας αναφέρουν οι πηγές). Βέβαια, είχαμε κάποια μεμονωμένα επαναστατικά κινήματα στον Όλυμπο και στο Πήλιο, που καταπνίγηκαν. Λέγεται πως η Θεσσαλία το 1881 ενώθηκε με την Ελλάδα σε επίπεδο εντελώς διπλωματικό. Έχουμε τα συνέδρια του Βερολίνου και της Κωνσταντινούπολης. Όμως είχαν δοθεί προηγουμένως αιματηρές μάχες, που ώθησαν την διπλωματία σε αυτή την κατεύθυνση ( 1853-4 περιοχή Χασίων και Καλαμπάκας, 1877-1878 επανάσταση Ολύμπου).
Και αν το 1881 το μεγαλύτερο τμήμα της Θεσσαλίας με τη Συμφωνία της Κων/πολης παραχωρηθεί στην Ελλάδα, το δύστυχο Δαμάσι ( το μόνο δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου μας) θα μείνει σκλαβωμένο για ακόμη τριάντα ένα χρόνια μέχρι να απελευθερωθεί από τον ελληνικό στρατό το 1912. Πιο συγκεκριμένα, τα σύνορα που χώριζαν το Δαμάσι μαζί με τη βόρεια Ελλάδα από τη νότια ήταν: Μελούνα – Τρυπημένη – Λουτόμι -Γέφυρα τούρκικη στον Πηνειό, απέναντι στο Γουνιτσιώτικο βουνό, γέφυρα Κουτσοχείρου.
Αυτό ήταν ένα μεγάλο πλήγμα για τους Δαμασιώτες προγόνους μας, που για να αποφύγουν την αναγκαστική στράτευση στο τουρκικό στρατό φεύγανε κρυφά με λίγα υπάρχοντα τους σ’ άλλα χωριά και ορισμένοι πήραν το δρόμο της ξενιτιάς για την Αμερική.
Σχετικό με εκείνα τα γεγονότα είναι και το ακόλουθο τραγούδι:
«Χαλασμός Δαμασίου 1881»
Τι είν ‘ το κακό που πάθαμε εμείς οι Δαμασιώτες
Γκαλήπ αφέντης μας εχάλασε μας πήρε στο λαιμό του
Που έβαλε το σύνορο στο χάνι, στο Ρεβένι.
Φεύγουν ραγιάδες απ’ εδώ
φεύγουν κρυφά τη νύχτα .
Άλλοι παν στο Τσαταλάρ ( Πλατανούλια ) κι άλλοι παν στη Γούντσα (Αμυγδαλέα)
κι άλλοι τραβούν στο Καζακλάρ (Αμπελώνας) πααίν κατά Ντελέρια.
Τι όπως χαλάστηκε το καστρί, χαλάστηκε και ο τόπος. Το Δαμάσι, όπως και τα άλλα παραμεθόρια μέρη εποπτευόταν ασφυκτικά από τις τουρκικές αρχές. Μπορεί η υπόλοιπη Θεσσαλία να βίωνε έντονα το αγροτικό ζήτημα με την καταπίεση από Έλληνες πλέον κοτζαμπάσηδες, όμως και εμείς εδώ βιώναμε μια πιο βάναυση πλέον σε σχέση με παλαιότερα Τουρκοκρατία.
Για τριάντα χρόνια οι Δαμασιώτες αναγκάζονταν να υφίσταντο τις αυθαιρεσίες των τακτικών και άτακτων στρατιωτικών και παραστρατιωτικών ομάδων Τούρκων και Τουρκαλβανών. Η κατάσταση επιδεινώθηκε με τον ατυχή ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Κατά τη διάρκεια των αποκρούσεων των επιθετικών τουρκικών ταγμάτων στις συνοριακές περιοχές ο συνταγματάρχης Σμολένσκης θα επιχειρήσει επίθεση κατά του Δαμασίου για να το ελευθερώσει.
Σφάλματα όμως στρατιωτικής τακτικής στον πόλεμο των συνόρων και κακή συνεννόηση μεταξύ των διοικητών επέφεραν σύγχυση στα ελληνικά τμήματα με αποτέλεσμα, ενώ οι στρατιώτες του Σμολένσκη ήταν έτοιμοι να ελευθερώσουν το Δαμάσι, να εγκαταλείψουν τις πρώτες γραμμές μάχης και να υποχωρήσουν στη συνέχεια νότια .
Οι συνέπειες είναι γνωστές , η Ελλάδα έχασε τον πόλεμο με την Τουρκία και προσωρινά τη Θεσσαλία ,με τη νέα οροθετική γραμμή 1897-1912 οι Τούρκοι θα κατέχουν για 15 χρόνια τα εδάφη ως το Κουτσόχειρο και τη Γούνιτσα, ενώ τα προηγούμενα σύνορα του 1881 σταματούσαν στην Κούτρα και στο Ασπρόχωμα. Μετά τον επονείδιστο πόλεμο του 1897, οι Δαμασιώτες , όπως και οι περισσότεροι παραμεθόριοι πληθυσμοί, προσπαθούσαν να είναι πιο επιφυλακτικοί και πιο προσεκτικοί προς τις τουρκικές αρχές για ευνόητους όπως καταλαβαίνετε λόγους. Προσπαθούσαν να κρύψουν την ντροπή τους που η Ελλάδα έχασε τον πόλεμο από κάθε άποψη όσο και την ελπίδα τους ότι η ώρα της λευτεριάς κοντοζυγώνει .
Οι Τούρκοι το ήξεραν αυτό πολύ καλά , γνώριζαν ότι δεν θα μπορούσαν να διατηρήσουν τα εδάφη τους για πολύ ακόμη . Έχοντας έναν εξαιρετικό διπλωμάτη πρωθυπουργό των Ελλήνων απέναντι τους , αναφέρομαι στο Βενιζέλο , ένα δυσμενές κλίμα για αυτούς να επικρατεί στην Ευρώπη και βαθύτατες τομές και μεταβολές στο εσωτερικό της Οσμανικής αυτοκρατορίας ( μη λησμονούμε ότι το 1908 επικρατούν οι Νεότουρκοι ) άρχισαν τις διώξεις , τις φυλακίσεις , τις θηριωδίες.
Συλλαμβάνονταν, φυλακίζονταν και βασανίζονταν πολλοί Έλληνες , χωρίς να υπάρχουν βάσιμες κατηγορίες εναντίον τους. Χαρακτηριστικά να αναφέρω ότι από τα εμπιστευτικά έγγραφα του Προξενείου της Ελλάδας στην Ελασσόνα πληροφορούμαστε ότι μαζί με άλλους από τα χωριά της Ποταμιάς συλλαμβάνονται αυθαίρετα τον Ιούλη του 1910 οι πρόεδροι , μουχτάρηδες, του Δαμασίου Θεόδωρος Στεργίου Μανίκας και Δημήτρης Γιάννου, ενώ από το Δαμασούλι ο Αθανάσιος Γεωργάκης, οι οποίοι αφού οδηγήθηκαν σιδηροδέσμιοι στις φυλακές του Μοναστηρίου, που ήταν τότε η έδρα του Βιλαετιού , αφέθηκαν λίγες μέρες αργότερα ελεύθεροι. Οι δήθεν κατηγορίες ήτο αστείες, όπως για παράδειγμα είχαν δήθεν εγγραφεί στο Ελληνικό Κομιτάτο ή ότι αναχώρησαν τα παιδιά τους στην Αμερική χωρίς να γνωρίζουν σχετικά οι τουρκικές αρχές .
Τα χρόνια όμως αυτά τα δύσκολα δε σημαίνει πως στο Δαμάσι υπήρχε μόνο σκοτεινιά. Ήδη από το 1896 το Δαμάσι είχε σχολείο και αριθμούσε 90 μαθητές και 2 δασκάλους.
Ώσπου φτάνει η στιγμή της λύτρωσης το 1912. Βαλκανικοί πόλεμοι, ο Βενιζέλος πρωθυπουργός , ο Κωνσταντίνος ο διάδοχος του θρόνου αρχιστράτηγος και ένα όραμα για μια Μεγάλη Ελλάδα , αυτήν των 3 ηπείρων και των 5 θαλασσών ζεσταίνει τους Έλληνες και τους δίνει ελπίδες και όνειρα για την ανασύσταση της μεγάλης του γένους ρωμιοσύνης, που διαψεύδονται με οικτρό τρόπο λίγο μετά με την κατάρρευση της Μ. Ασίας και τις σφαγές ως το 1922.
Το Δαμάσι απελευθερώνεται, τα κτήματα όμως παραμένουν οθωμανικά βάσει της Συμφωνίας και καλλιεργούνται από έμπιστους των Τούρκων που τους αποδίδουν το μερίδιο τους. Τα κτήματα αυτά γίνονται εθνικές γαίες με την ανταλλαγή του 1923. Έπειτα το ελληνικό κράτος προχωρά σε αναδιανομή της γης στους Δαμασιώτες.
Το Δαμάσι πλέον γίνεται εκείνα τα χρόνια ένα μεγάλο χωριό, κεφαλοχώρι, με πληθυσμό το 1920 κοντά στους 2000 (σε μια Ελλάδα μισή πληθυσμιακά σε σχέση με σήμερα!).
Πεντακόσια χρόνια περίπου τουρκικής κατοχής του χωριού δεν στάθηκαν όμως ικανά να αλλοιώσουν την ρωμέικη φυσιογνωμία της περιοχής και των κατοίκων της.
Η παιδεία και η εκκλησία στάθηκαν αρωγοί στον πολύπαθο ελληνισμό καθ’ όλη τη διάρκεια της σκλαβιάς. Και σήμερα είμαστε εδώ να θυμηθούμε και να τιμήσουμε τους προγόνους μας, η ζωή, τα βάσανα, οι αγώνες και η διαδρομή των οποίων αποτελούν για όλους μας μια πυξίδα, μια πολύτιμη παρακαταθήκη για το μέλλον.
Αστέριος Χτζημίχος
Δικηγόρος LLM & Υπ. Διδάκτωρ Ποινικών & Εγκληματολογικών Επιστημών Νομικής ΑΠΘ.
