Πριν από λίγους μήνες με αφορμή τη συνεχιζόμενη πίεση που υφίσταται η γεωργική γη από επιχειρηματικές δραστηριότητες και ιδιαίτερα την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, όπως π.χ. τα Φωτοβολταϊκά Συστήματα (ΦΒΣ)
και βλέποντας τη συνεχή απώλεια της γεωργικής γης, που ευαισθητοποίησε τους ίδιους τους αγρότες οδηγώντας τους στη δικαιοσύνη, είχα σκεφθεί ότι ωρίμασαν οι συνθήκες να ανοίξουμε τη συζήτηση για το φαινόμενο της «αρπαγής» της γεωργικής γης» (agriculturall and grabbing).
Με τον φόβο να μη εκληφθεί αυτό μία εύκολη και ατεκμηρίωτη υπερβολή, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τα ελληνικά δεδομένα, αποφάσισα να το αναβάλω για ευθετότερο χρόνο και αφού θα είχαν συγκεντρωθεί επιπλέον δεδομένα που θα τεκμηρίωναν με μεγαλύτερη σαφήνεια τον επελαύνοντα νέο κίνδυνο για τη γεωργική γη. Ωστόσο, όσα είδαν το φως της δημοσιότητας τις τελευταίες ημέρες δεν επιτρέπουν καμία περαιτέρω καθυστέρηση, αφού οι όποιοι φόβοι για πιθανή έφοδο του επικίνδυνου φαινομένου της «αρπαγής» της γεωργικής γης στη χώρα μας αναγγέλθηκε με τον πιο καθαρό τρόπο από την εταιρεία που κλήθηκε από την ελληνική κυβέρνηση να τη συμβουλεύσει για το πώς θα «ανασυγκροτηθεί» η Θεσσαλία, δηλαδή την HVA International.
Σύμφωνα, λοιπόν, με συνέντευξη του διευθύνοντα συμβούλου της (βλ. αναφορά 1), η εταιρεία που πληρώθηκε από την ελληνική Πολιτεία (προσπερνάμε τον αστεϊσμό ότι «δεν τον πλήρωσε η κυβέρνηση»), προτείνει να αναλάβει η ίδια, όπως κάνει σε διάφορες χώρες, π.χ. η Καμπότζη, η Ανγκόλα, η Μοζαμβίκη, η Νιγηρία κ.λπ., να της γίνει «παραχώρηση» («concession») έκτασης στη Θεσσαλία (δεν ορίζεται πόσης), για να την αξιοποιήσουν για πολλά χρόνια (π.χ. 50 ή 100), στην οποία θα εξασφαλίζουν τα απαραίτητα έργα για να παράγουν μεγάλες ποσότητες προϊόντων που θα διαθέτουν σε μεγάλες εμπορικές εταιρείες με τις οποίες θα έχουν συμφωνήσει προκαταβολικά. Όπως ισχυρίζονται, έτσι θα μπορούν να παράγουν μεγάλες ποσότητες, εξασφαλίζοντας υψηλά εισοδήματα, ξεπερνώντας έτσι τις αδυναμίες του μικρού γεωργικού κλήρου της Ελλάδας.
Με λίγα λόγια, μέσω διαφόρων «κινήτρων» θα «πείσουν» τους αγρότες να «παραχωρήσουν» τη γη τους για «αξιοποίηση» από την εταιρεία HVA. Η πράξη, βέβαια, αυτή δε θα γινόταν, εάν οι συνθήκες ήταν ομαλές και οι αγρότες μπορούσαν να έχουν κρατήσει τη γη τους και να παράγουν με έναν βιώσιμο οικονομικά τρόπο. Όλη αυτή η διαδικασία, δηλαδή η «παραχώρηση» της γης των αγροτών για «50 ή 100 χρόνια» ή η πώληση, που δε θα γινόταν υπό κανονικές συνθήκες που υπήρχαν πριν δημιουργηθούν συνθήκες μη βιώσιμης οικονομικά χρήσης της, είναι μια μορφή της λεγόμενης «αρπαγής» γης, για την οποία θα συζητήσουμε στο άρθρο αυτό και ενδεχομένως σε επόμενα.
Πριν, όμως, περάσουμε στην περιγραφή του νεόφερτου αυτού φαινομένου, καλό είναι να αποσαφηνίσουμε την έννοια της «αρπαγής» της γης, η οποία, όπως συμβαίνει σε πολλές ανάλογες περιπτώσεις μέχρι την επαρκή κατανόηση από το ευρύτερο κοινό, μπορεί να χρησιμοποιείται με ελλιπή ή και λαθεμένη έννοια. Σύμφωνα, λοιπόν, με την IAASTD (αναφορά 2), που είναι μία διαδικασία αξιολόγησης της κατάστασης της γεωργίας σε παγκόσμιο επίπεδο που δημιουργήθηκε από την Παγκόσμια Τράπεζα και τον ΟΗΕ, ο όρος «αρπαγή γης» αναφέρεται στην απόκτηση γης κυρίως από ιδιώτες επενδυτές ή και δημόσιους και επιχειρήσεις που αγοράζουν ή νοικιάζουν για πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα γεωργικές εκτάσεις για παραγωγή γεωργικών προϊόντων. Πολλές φορές οι διεθνείς επενδυτές λειτουργούν σε νομικά γκρίζες περιοχές και με διαδικασίες που τελικά «επιβάλλουν» τη θέλησή τους στους κατόχους της γης, μεταβάλλοντας τελικά την κατεύθυνση της γεωργικής παραγωγής βίαια, χωρίς την πραγματική συναίνεση των πολιτών.
Επέκταση του φαινομένου: Το φαινόμενο της «αρπαγής γης» έχει πάρει εκρηκτικές διαστάσεις σε χώρες με ασθενή διακυβέρνηση, στις οποίες τα προβλήματα της πείνας και υποσιτισμού είναι πολύ μεγάλα. Τέτοιες χώρες είναι το Κονγκό, το Σουδάν, η Μοζαμβίκη, η Αιθιοπία και η Σιέρρα Λεόνε. Σε αυτές τις χώρες η γη έχει «αρπαχθεί» για καλλιέργεια βιοκαυσίμων για παραγωγή ενέργειας που εξάγεται, ινών, ζωοτροφών και εμπορικές καλλιέργειες, όπως ο καφές, το τσάι και ο καπνός. Μόνο 10% της γης χρησιμοποιείται για παραγωγή τροφίμων. Οι εξαγορές μεγάλης κλίμακας στις χώρες αυτές στοχεύουν σε εύκολα προσβάσιμες γαίες με καλή γονιμότητα και δυνατότητα άρδευσης που καλλιεργούνται από μικροκαλλιεργητές, οι οποίοι αποζημιώνονται συνήθως με χαμηλότερες της πραγματικής αξίας της γης τους τιμές.
Τι συμβαίνει, όμως, στην Ευρωπαϊκή Ένωση με το σοβαρό αυτό ζήτημα που φαίνεται να μεταδίδεται και στη χώρα μας; Στην Ευρώπη, στην οποία η διακυβέρνηση δεν είναι ασθενής όπως στις χώρες που προαναφέρθηκαν, το συζητούμενο φαινόμενο έχει πιο ήπια χαρακτηριστικά και θα του ταίριαζε καλύτερα ο όρος «υφαρπαγή», έναντι του όρου «αρπαγή» που χρησιμοποιήθηκε παραπάνω. Με την έννοια αυτή στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια παρατηρείται πολύ γρήγορη συγκέντρωση της γης. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, το 2010 στην Ε.Ε.-27 η μισή έκταση της χρησιμοποιούμενης γεωργικής γης κατέχονταν από το 3% των εκμεταλλεύσεων, ενώ το 80% των εκμεταλλεύσεων έχουν έκταση μικρότερη των 100 στρ. Μεταξύ 2000 και 2016, αν και τα 2/3 των γεωργικών εκμεταλλεύσεων ήταν μικρής κλίμακας, αυτές έλεγχαν μόλις το 11% της χρησιμοποιούμενης γης.
Την ίδια περίοδο ο συνολικός αριθμός των μικρών γεωργικών εκμεταλλεύσεων μειώθηκε κατά 30%, με τη μεγαλύτερη μείωση να συμβαίνει σε εκμεταλλεύσεις με έκταση μικρότερη των 20 στρ., οι οποίες μειώθηκαν σε ποσοστό 40%. Ταυτόχρονα, ο αριθμός των βιομηχανικών εκμεταλλεύσεων αυξήθηκε κατά 18%, κυριαρχώντας σιγά-σιγά όλο και περισσότερο στην αγορά της Ευρώπης. Η Ελλάδα βρίσκεται στις χειρότερες θέσεις στο θέμα αυτό, αφού μόλις το 0,2% των εκμεταλλεύσεων κατέχουν το 37,7 % της χρησιμοποιούμενης γεωργικής γης, ενώ το 77,3% αυτών έχουν έκταση μικρότερη των 50 στρ. και το 50% αυτών έχουν τυπική αξία παραγωγής μικρότερη των 4.000 €/έτος.
Συμπερασματικά, για την Ε.Ε. μπορεί να λεχθεί ότι η «υφαρπαγή» γης βρίσκεται σε σαφή εξέλιξη. Το δυστύχημα για τους μικρούς αγρότες και τον πρωτογενή τομέα είναι ότι η τάση αυτή ενισχύεται από την Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ), μέσω της οποίας, για παράδειγμα, η «εισοδηματική στήριξη» στο πλαίσιο του Πυλώνα Ι της ΚΑΠ υπολογίζεται ανάλογα με το μέγεθος της καλλιεργούμενης έκτασης μιας εκμετάλλευσης, πράγμα που σημαίνει ότι όσο μεγαλύτερη είναι μια εκμετάλλευση, τόσο περισσότερα χρήματα λαμβάνει και όχι ανάλογα με το ύψος της παραγωγής, όπως καταγγέλλει η οργάνωση ARC2020 (https://www.arc2020.eu/about-arc2020/).
Ας έρθουμε, όμως, και στα δικά μας, στη Θεσσαλία. Θα μπορούσε καλοπροαίρετα διερωτηθεί κανείς γιατί είναι κακή μια πρόταση, όπως αυτή της HVA, εάν θα αυξάνονταν η παραγωγικότητα και η παραγωγή γεωργικών προϊόντων; Η απάντηση σε αυτό το φαινομενικά εύλογο ερώτημα είναι ότι μια τέτοια επιλογή θα ήταν καταστροφική για τους αγρότες, τη Γεωργία της Θεσσαλίας, αλλά και το θεσσαλικό περιβάλλον, αφού:
• Σε ό,τι αφορά τους αγρότες, αυτοί στην ουσία χάνουν την επιχείρησή τους, την οποία θα «νοικιάσουν» ή θα πουλήσουν σε έναν επενδυτικό φορέα (fund), του οποίου σκοπός είναι αποκλειστικά το κέρδος. Στην καλύτερη περίπτωση, από ιδιοκτήτες θα μετατραπούν σε «υπαλλήλους» ή «εργάτες» μιας απρόσωπης επιχείρησης. Η παραδοσιακή γεωργική οικογένεια και η συνοχή θα μπει σε φοβερή δοκιμασία.
• Σε ό,τι αφορά τον χαρακτήρα της γεωργικής παραγωγής, απεμπολούνται τα βασικά της πλεονεκτήματά τους που οφείλονται στην τοπικότητα, την τοπική βιοποικιλότητα και το ιδιαίτερο εδαφοκλιματικό περιβάλλον, που δημιουργεί τις προϋποθέσεις παραγωγής προϊόντων ποιότητας, δεδομένου ότι στον τομέα της παραγωγικότητας και των μεγάλων αποδόσεων η περιοχή προδήλως υστερεί σε σύγκριση με άλλες χώρες κολοσσούς. Φαίνεται ότι οι προτείνοντες τη δημιουργία του επενδυτικού fund δεν έχουν αντιληφθεί ότι είχε ήδη σχεδόν διαμορφωθεί εθνική τάση στο να σχεδιαστεί η γεωργική παραγωγή στη βάση αυτή, δηλαδή της παραγωγής ποιοτικών τοπικών προϊόντων από μικρής κλίμακας γεωργικές εκμεταλλεύσεις.
• Για το τοπικό περιβάλλον η αποδοχή μιας τέτοιας πρότασης θα σήμαινε ότι αγνοούμε τη σημασία της βιοποικιλότητας, η οποία θα υποβαθμιστεί περαιτέρω δραματικά.
Εάν σε όλα αυτά προσθέσουμε και την ιδιωτικοποίηση του νερού, που τις ώρες που γράφονταν αυτές οι γραμμές δρομολογούνταν στη Βουλή, θεωρούμε ότι με δεδομένο ότι η Πολιτεία επιδεικνύει τέτοιον κυνισμό σε μια περιοχή που βίωσε κατακλυσμιαίες καταστροφές, δε μένει τίποτε άλλο από τον συντονισμένο αγώνα όλων των κατοίκων για να αποτραπεί η επιστροφή σε ιστορικές περιόδους που θέλαμε να πιστεύουμε ότι πέρασαν οριστικά.
Φοβάμαι ότι η έντονη επιφύλαξη, που εκφράστηκε σε άρθρο (μας) στην «ΕτΔ» στις 9-10-23 για την επιλογή της HVA, δικαιώθηκε πλήρως μετά και την απροκάλυπτη παρουσίαση των προθέσεών της να δημιουργήσει το επενδυτικό fund.
Αναφορές: 1. https://www.moneyreview.gr/business-and-finance/business/142455/hva-i-ollandiki-etaireia-poy-thelei-na-ependysei-1-dis-sti-thessalia-ti-prepei-na-paragei/. 2. Beck, A., B. Haerlim, and L. Richter. 2016. Agriculture at a Crossroads, IAASTD findings and recommendations for future farming. Foundation of Future Farming, Berlin, Germany. 3. EU-D.G. 2015. Extent of farmland grabbing in the EU. IP/B/AGRI/IC/2014-069.
